महाराष्ट्रातील प्रमुख कडधान्य पीक असलेल्या तुरीची कमी उत्पादकता ही प्रामुख्याने किडीमुळे होणाऱ्या नुकसानीमुळे होते. पेरणीपासून पीक निघेपर्यंत तूर पिकावर शेंगा पोखरणारी अळी, पिसारी पतंग, शेंगमाशी, पाने व फुले जाळी करणारी अळी, शेंगावरील ढेकूण, अशा वेगवेगळ्या किडींचा प्रादुर्भाव होतो. साठवणुकीमध्येही अनेक किडींचा प्रादुर्भाव तुरीमध्ये दिसून येतो. तीव्र स्वरूपामध्ये किडींचा प्रादुर्भाव असल्यास ७० टक्क्यांपेक्षा अधिक नुकसान होऊ शकते. १. शेंगा पोखरणारी अळी (इंग्रजी नाव -Pod borer, शा. नाव -Helicoverpa armigera) : तूर पिकावर शेंगा पोखरणाऱ्या किडीमध्ये हिरवी अळी किंवा घाटे अळी ही नुकसानकारक कीड आहे. ही बहुभक्षी असून, तुरीसह कापूस, टोमॅटो, सोयाबीन, हरभरा, ज्वारी, मका, सूर्यफूल, करडई अशा सुमारे २०० पिकांवर आढळते.) जीवनक्रम ः अंडी, अळी, कोष व पतंग एक मादी पतंग सरासरी ८०० अंडी कोवळी पाने, देठे किंवा कळ्या, फुले तसेच शेंगावरही घालते. ४ ते ७ दिवसांनी अंड्यातून अळ्या बाहेर पडतात. अळी रंगाने हिरवट पिवळसर असून, अंगावर तुरळक समांतर रेषा असतात. पूर्ण वाढ झालेली अळी साधारणपणे ४ सें.मी. लांब असते. १४ ते १६ दिवसांपर्यंत पूर्ण वाढ होऊन त्या झाडाच्या बुंध्याजवळ जमिनीत मातीच्या वेष्ठणात कोषावस्थेत जातात. कोषातून पतंग बाहेर पडतात. अशाप्रकारे या किडीचा जीवनक्रम ४-५ आठवड्यात पूर्ण होतो.
२. पिसारी पतंग (इंग्रजी नाव -Tur plume moth, शा. नाव - Exelastis atomosa) :
३. शेंगमाशी (इंग्रजी नाव -Pod fly, शा. नाव - Melanagromyza obtusa) : मादी शेंगमाशी शेंगाच्या सालीच्या आत अंडी घालते. अंडी पांढऱ्या रंगाची, लांब गोलाकार असतात. ही अंडी ३ ते ७ दिवसांत उबल्यानंतर त्यातून अळी बाहेर पडते. बारीक अळी, गुळगुळीत व पांढऱ्या रंगाची असून तिला पाय नसतात. तिचा तोंडाकडील भाग निमुळता असतो. अळी अवस्था १० ते १८ दिवसात पूर्ण होऊन शेंगेंतच कोषावस्थेत जाते. कोषावरण तपकिरी रंगाचे असून लांब गोलाकृती असतो. कोषावरणाच्या आत कोष असून, सुरवातीस हा कोष पिवळसर पांढरा असतो. पुढे तो तपकिरी रंगाचा होतो. कोषावस्था ४ ते ९ दिवसांची असून, त्यानंतर शेंगेतून माशी बाहेर पडते. अशा प्रकारे शेंगमाशीचा जीवनक्रम ३ ते ४ आठवड्यात पूर्ण होतो. सुरवातीस शेंगमाशीच्या प्रादुर्भावाचे कोणतेही लक्षण शेंगेंवर दिसत नाही. मात्र, वाढ झालेली अळी कोषावस्थेत जाण्यापूर्वी शेंगेला छिद्र पाडून बाहेर पडते. तेव्हा नुकसानीचा प्रकार लक्षात येतो. अळी शेंगेंत प्रवेश करून अर्धवट दाणे खाते. दाण्यावर नागमोडी खाचा तयार होतात. यामुळे बुरशीची वाढ होते व दाणे कुजतात. ४. पाने व फुले जाळी करणारी अळी (इंग्रजी नाव -Spotted pod borer शा. नाव - Maruca vitrata) : या किडीची प्रौढ मादी पिवळसर रंगाची असून, ती उभट आकाराची अंडी पुंजक्यात शक्यतो झाडाच्या शेंड्यावर घालते. अळी १४ मि.मि. लांब, हिरवट पांढऱ्या रंगाची असून, त्यावर दोन्ही बाजूस काळे ठिपके असतात. कोष चंदेरी रेशमी जाळ्यांनी विणलेला असतो. या किडीचा प्रादुर्भाव साधारणत: पीक फुलोऱ्यात येण्याच्या कालावधीत जास्त आर्द्रतेच्या वेळी आढळून येतो. ही अळी पाने, फुले, कळ्या व शेंगा यांचा एकत्र गुच्छ तयार करते. त्यात लपून बसते. वाढ होणारे कोवळे शेंडे, पाने एकमेकांना चिकटल्याने खोडाची वाढ खुंटते व नुकसान होते. आतमध्ये अळी पाने पोखरत असल्यामुळे पानांची अन्न निर्माण करण्याची शक्ती कमी होते. झाड जोमदार वाढत नाही. पीक फुलोऱ्यावर आल्यानंतर अळी शेंगामधील अपरिपक्व दाणे फस्त करते. एकात्मिक कीड व्यवस्थापन : वातावरणातील विविध घटकांचा समन्वय साधत एकमेकास पूरक अशा सर्व तंत्रज्ञानाचा वापर करणे म्हणजे एकात्मिक कीड व्यवस्थापन होय. किडीची संख्या आर्थिक नुकसान पातळीच्या खाली ठेवण्यासाठी मशागतीय, यांत्रिक, जैविक व किमान पातळीवर रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर केला जातो. १. यांत्रिक पद्धती :
२. जैविक पद्धती :
३. रासायनिक पद्धत : अन्य नियंत्रण पद्धतींचा अवलंब केल्यानंतरही किडींची संख्या आर्थिक नुकसान पातळीपेक्षा अधिक वाढल्यास रासायनिक कीटकनाशकाचा वापर करावा. आर्थिक नुकसान पातळी - १. शेंगा पोखरणारी अळी (घाटे अळी) : कामगंध सापळ्यात सलग २ ते ३ दिवस ८ ते १० पतंग प्रतिसापळा किंवा फुलोऱ्याच्या वेळी अथवा फुलोऱ्यानंतर २ अळ्या प्रतिमीटर ओळीत. २. पाने गुंडाळणारी अळी व पिसारी पतंग : ५ अळ्या प्रति १० झाडे ३. शेंगमाशी : ५ टक्के हिरव्या प्रादुर्भावग्रस्त शेंगा शेंगा पोखरणारी अळी व शेंग माशी या किडीची नियंत्रणासाठी, फवारणी प्रतिलिटर पाणी क्विनॉलफॉस (२५ ई.सी.) २.८ मि.ली. किंवा फ्ल्यूबेंडायअमाईड (३९.३५ एससी) ०.२ मिली किंवा इंडोक्झाकार्ब (१५.८ ईसी) ०.६६ मि.ली. किंवा लॅबडा सायहॅलोथ्रीन (५ टक्के ई.सी.) ०.८ मि.ली. संपर्क ः बोकन एस. सी., ९९२१७५२००० (कृषी कीटकशास्त्र विभाग, राजीव गांधी कृषी महाविद्यालय, परभणी)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.