बटाटा आणि टोमॅटो यांसारख्या पिकांमध्ये प्रचंड नुकसानकारक ठरणाऱ्या उशिरा येणाऱ्या करपा रोगाच्या बुरशीमध्ये वाढणाऱ्या PiRV-२ या विषाणूंच्या परिणामांचा अमेरिकन कृषी संशोधन संस्थेमध्ये अभ्यास करण्यात आला आहे. या विषाणूंमुळे बुरशीच्या बीजाणूंची संख्या ९ ते १२५ पटीने वाढत असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. १९८० च्या दशकांनंतर यूएस ८ या बुरशी प्रजातींच्या वर्चस्वामध्ये याच विषाणूंचा मोठा वाटा असावा, असा संशोधकांचा कयास आहे. त्याविषयी सप्टेंबर २०१९ च्या व्हायरस रिसर्च या संशोधनपत्रिकेमध्ये सविस्तर अहवाल देण्यात आला आहे.

१८४० च्या दरम्यान आयर्लंड येथे बटाट्यावर आलेल्या एका रोगामुळे बटाट्याच्या दुष्काळाची स्थिती निर्माण केली होती. या स्थितीसाठी कारणीभूत असलेल्या अज्ञात घटकांविषयी लोकांमध्ये वेगवेगळे प्रवाद निर्माण झाले होते. पुढे या रोगकारक घटकांची ओळख पटवण्यामध्ये संशोधकांना यश आले. फायटोप्थोरा बुरशीच्या या तीव्र प्रादुर्भाव स्थितीची मदत नुकत्याच अमेरिकेमध्ये आलेल्या करपा रोपाच्या तीव्र प्रादुर्भावामध्ये झाली आहे.

अमेरिकन कृषी संशोधन संस्थेच्या कॉर्नेल विद्यापीठ, रुट्गेर्स विद्यापीठ येथील शास्त्रज्ञांनी फायटोप्थोरा बुरशीवर प्रादुर्भाव करणाऱ्या विषाणूंची ओळख पटवली आहे. उशिरा येणाऱ्या करपा या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या या रोगकारक घटकाची प्रादुर्भाव करण्याची क्षमता या विषाणूमुळे वाढत असल्याचे दिसून आले आहे. उशिरा येणाऱ्या करपा रोपामुळे टोमॅटो आणि बटाटा या पिकांचे दरवर्षी ६.७ अब्ज डॉलरइतके प्रचंड नुकसान होत असते. यामध्ये वार्षिक पीक नुकसान आणि नियंत्रणासाठीचा खर्च यांचा समावेश आहे.

संवेदनशील बटाटा आणि टोमॅटो जातीमध्ये उशिरा येणाऱ्या करपा रोगामुळे पाने, खोड आणि फळे किंवा कंद यावर डाग दिसून येतात. त्यामुळे पीक लवकर खराब होते. या रोगाचे बीजाणू मोठ्या प्रमाणात तयार होऊन, त्यांचा प्रसारही वेगाने होत असल्याचे इंडियाना येथील पीक उत्पादन आणि कीड नियंत्रण संशोधन केंद्रातील वनस्पती विकृतीशास्त्रज्ञ गुओहोंग काई यांनी सांगितले.

सामान्यपणे करपा रोगाच्या संशोधनासाठी सूक्ष्मजीवांचा प्रादुर्भाव, रोगाची जीवनसाखळी, यजमान पिकांचा रोगाला प्रतिक्रिया, बुरशीनाशकांना प्रतिकार करण्याची क्षमता आणि पर्यावरणावरील परिणाम यांसारख्या बाबींवर लक्ष केंद्रित केले जाते. मात्र, उशिरा येणाऱ्या करपा प्रजातींमध्ये (यूएस ८ यांच्यासह) आढळणाऱ्या PiRV-२ या नावाच्या विषाणूकडे आजवर फारसे लक्ष देण्यात आले नव्हते. त्याचा शोध १९९२ मध्ये न्यू यॉर्क येथे प्रथम लागला होता. त्यानंतर चार वर्षांतच त्याचा प्रसार अन्य बटाटा उत्पादक राज्यांमध्ये आणि कॅनडाच्या काही भागांमध्ये झाल्याचे स्पष्ट झाले.

विल्यम फ्राय (कॉर्नेल विद्यापीठ) आणि ब्रॅडले हिलमन (रुट्गेर्स विद्यापीठ) यांच्या सहकार्याने काई यांनी उशिरा येणाऱ्या करपा बुरशीच्या ७३ नमुन्यांचे मूल्यद्रव्यीय विश्लेषण केले. हे नमुने उत्तर अमेरिका, मेक्सिको, नेदरलॅंड, इस्टोनिया आणि दक्षिण आफ्रिका येथून घेण्यात आले होते. त्यांचे जनुकीय विश्लेषण केल्यानंतर उच्च संरचना आणि निश्चिती तंत्राच्या साह्याने करपा रोगाच्या कोणत्या जनुकांवर परिणाम करतात, याचा शोध घेतला. जनुकांच्या कार्याला चालना देणे किंवा त्यांचे नियंत्रण करणे अशा दोन्ही प्रकारे PiRV-२ विषाणूचा परिणाम होत असलेल्या सुमारे ८४८ जनुकांचीही ओळख पटवण्यात आली.

अशा विश्लेषणावर आधारीत यूएस ८ रोगाच्या बुरशीच्या १३ पैकी ११ नमुन्यांमध्ये (८५ टक्के) PiRV-२ वेगळा करण्यात यश आले. अशा प्रकारे उत्तर अमेरिकेतील यूएस २२ या सामान्यपणे आढळणाऱ्या जातींच्या चार पैकी ३ मध्ये हा विषाणू वेगळा करण्यात आला. मात्र, मेक्सिको आणि अन्य देशांतील नमुन्यामध्ये त्यांच्या जनुकीय विविधतेमुळे विषाणूंचा शोध घेणे अवघड होते.

असे झाले संशोधन

• प्रयोगशाळेमध्ये पेट्री डिशमध्ये संवेदनशील बटाटा जातींच्या पानांवर उशिरा येणाऱ्या करपा रोगांची वाढ करण्यात आली. त्यामध्ये करपा रोगाच्या वाढीमध्ये PiRV-२ विषाणूंसह आणि विषाणूंशिवाय स्थितीमध्ये होणाऱ्या बदलांचा तुलनात्मक अभ्यास केला. विषाणूंमुळे बुरशींचे ९ ते १२५ पटीने अधिक बीजाणू तयार होत असल्याचे दिसून आले. यामुळे पानांवर मोठे डाग पडले.
• त्याविषयी माहिती देताना काई म्हणाले, की उशिरा येणाऱ्या करपा रोगाच्या बुरशीने अधिक बीजाणू तयार करणे हा त्यांच्या प्रसारातील महत्त्वाचा घटक आहे. मात्र, त्यामध्ये वाढणाऱ्या विषाणूंच्या तग धरणे आणि प्रसारासाठीही तितकाच महत्त्वाचा आहे.
• PiRV-२ या विषाणूंमुळे अन्य करपा प्रजातींच्या तुलनेमध्ये यूएस ८ या उशिरा येणाऱ्या करपा प्रजातींचे अमेरिकेतील बटाटा आणि टोमॅटो पिकातील वर्चस्व वाढण्यास मदत झाली आहे. अन्य प्रजातींचा प्रादुर्भाव येत आणि जात असला तरी १९८० च्या दशकाच्या उत्तरार्धानंतर यूएस ८ या रोगाचे प्रमाण वाढतच गेले आहे.
• जगभरातील सर्व प्रकारच्या करपा रोगाच्या प्रजातींमध्ये PiRV-२ या विषाणूंचा नेमका काय परिणाम होतो, याचा अधिक अभ्यास करण्याची गरज आहे. या घटकाचा रोगाची तीव्रता नियंत्रित करण्यासाठी कशा प्रकारे वापर करता येईल, यासाठी संशोधकांचे प्रयत्न सुरू झाले आहेत.