दोनच मातृकुळापासून सर्व भातजातींची उत्पत्ती

सर्व भात जाती या मूळ दोन मातृजनुकीय संरचनेतून तयार झाल्या असल्याचे दिसून आले आहे.
दोनच मातृकुळापासून सर्व भातजातींची उत्पत्ती
दोनच मातृकुळापासून सर्व भातजातींची उत्पत्ती

क्विन्सलॅंड विद्यापीठातील संशोधकांनी ३ हजारापेक्षा अधिक भात जातींची अभ्यास केला असून, त्यातील जैवविविधतेच्या मुळापर्यंत जाण्याचा प्रयत्न केला आहे. त्यांच्या अभ्यासामध्ये सर्व भात जाती या मूळ दोन मातृजनुकीय संरचनेतून तयार झाल्या असल्याचे दिसून आले आहे. जगातील अर्ध्यापेक्षा अधिक लोकसंख्येचे मुख्य अन्न हे भात आहे. लागवडीखालील एकूण क्षेत्रापैकी तिसऱ्या क्रमांकाचे पीक हे भात असून, दरवर्षी ६३० दशलक्ष टन उत्पादन घेतले जाते. लोकांच्या आहारातील या महत्त्वाच्या पिकाची जैवविविधताही मोठी आहे. जगाच्या कानाकोपऱ्यात भाताचे उत्पादन घेतले जात असल्याने हजारो भात जाती लागवडीखाली आहेत. या सर्व भातजातींचे मूळ शोधण्याचा प्रयत्न क्विन्सलॅंड विद्यापीठातील प्रो. रॉबर्ट हेन्री व सहकाऱ्यांनी केला आहे. त्यांनी ३००० पेक्षा अधिक भातजातींचा अभ्यास केला आहे. ही सर्व जैवविविधता मुळांमध्ये दोन मातृकुळातून तयार झाली असल्याचे त्यांना आढळून आले. परिसरातील वातावरणानुसार भातजातींमध्ये अनेक बदल होत गेले आहेत. हे बदल नेमके कसे झाले असावेत, याची माहिती मिळवण्यासाठी हे संशोधन उपयुक्त ठरणार आहे. हे संशोधन ‘बीएमसी प्लॅंट बायोलॉजी’ या संशोधनपत्रिकेमध्ये प्रकाशित झाले आहे. निष्कर्ष ः

प्रो. रॉबर्ट हेन्री यांनी दिलेल्या माहितीनुसार,

  • अस्पर्श अशा जंगली भात जातींच्या स्थानिकीकरणातून लक्षावधी वर्षापूर्वी दोन वेगळ्या भात वंशावळी (लाईन्स) तयार झाल्या असाव्यात. त्यानंतर गेल्या ७ हजार वर्षापासून माणसांने भाताची शेती सुरू केल्यानंतर त्यांचे अधिक स्थानिकीकरण होत अन्य जाती तयार होत गेल्या असाव्यात.
  • या मुख्य दोन भातजातींचा संकर आशियातील स्थानिक जंगली भात जातींशी होत गेला आहे. ही प्रक्रिया शेतीतील भात आणि परिसरातील अन्य जंगली भात जाती यांतील परागीकरणाद्वारे घडत गेली. त्यातून स्थानिक जंगली जातीही तयार होत गेल्या.
  • शेतीतील भाताची जपणूक बियांच्या स्वरूपामध्ये प्राधान्याने केली गेला. त्यातून दोन मूळ मातृ जनुकीय गुणधर्म पुढे येत गेले असावेत. अर्थात, या स्थानिक जंगली जाती लागवडीखालील स्थानिक भातजातीप्रमाणेच (गुणधर्मांच्या दृष्टीने) तयार होत गेल्या.
  • वातावरण बदल आणि अन्न सुरक्षेच्या दृष्टीने भातांची पैदास करताना भातांच्या जैवविविधता अत्यंत महत्त्वाची ठरणार आहे. जंगली जातीतील विविध गुणधर्म वातावणाशी मिळते, जुळते आणि अधिक काटकतेसाठी महत्त्वाचे आहेत. स्थानिक जाती आणि जंगली जाती यातील पूल या संशोधनामुळे स्पष्ट झाला आहे. सध्या आम्ही गणित तज्ज्ञांची मदत घेऊन भाताच्या माहिती साठ्याचे विश्लेषण करत आहोत. त्यातून भारतीय उपखंडातील बासमती आणि जॅपोनिका भात जाती यातील नेमका फरक लक्षात येईल.
  • Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.

    ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.

    Related Stories

    No stories found.
    Agrowon
    agrowon.esakal.com