गुलाबी बोंड अळीच्या नियंत्रणासाठी ट्रायकोकार्डस

सध्या कापूस पीक हे फुलोरा ते बोंडे लागण्याच्या अवस्थेत (६०-८० दिवस) आहे. विदर्भातील नागपूर, वर्धा, अमरावती तसेच मराठवाड्यातील नांदेड, परभणी भागात मागील काही दिवसांत जोरदार तर उर्वरित भागातही मध्यम स्वरूपाचा पाऊस झाला आहे. त्यामुळे पिकाची जोमदार वाढ अपेक्षित आहे. त्याआधी रस शोषक किडींचा असलेला प्रादुर्भाव या पावसामुळे बऱ्यापैकी धुवून गेला आहे. पूर्व हंगामी कपाशीचा अपवाद वगळता अन्य भागात आतापर्यंत गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भावही अतिशय तुरळक प्रमाणावर होता. मात्र, सध्याची कपाशी पिकाची अवस्था ही गुलाबी बोंड अळीच्या प्रादुर्भावासाठी अनुकूल आहे. संस्थेच्या प्रक्षेत्रावरील कामगंध सापळ्यांच्या निरीक्षणात मागील दोन आठवड्यांपासून ३-४ पतंग प्रति सापळा प्रति आठवडा याप्रमाणे गुलाबी बोंड अळीचे नर पतंग अडकलेले दिसत आहेत. ही संख्या आर्थिक नुकसान पातळीच्या खाली असली तरी मादी पतंगांकडून शेतातील कपाशीवर अंडी घातली जात असल्याचे यावरून आपल्याला समजते. नागपूर येथील केंद्रिय कापूस संशोधन संस्थेच्या एकात्मिक नियंत्रण प्रणालीच्या अनुषंगाने फुलोरा ते बोंडे लागण्याच्या अवस्थेत (पीक ५० दिवसांचे झाल्यापासून पुढे) ट्रायकोग्रामा बॅक्ट्री या मित्र कीटकाचे शेतात प्रसारण करण्याची शिफारस आहे. या जैविक नियंत्रणाच्या उपाययोजनेमुळे प्रारंभिक अवस्थेतच गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव रोखणे शक्य होते. गुलाबी बोंड अळी नियंत्रणासाठी ट्रायकोग्रामाचा यशस्वी वापर करण्याविषयी आपण माहिती घेऊ. त्याच प्रमाणे जैविक नियंत्रण करणाऱ्या या मित्र कीटकाची पैदास करण्याची सोपी व कमी खर्चिक पद्धतही देत आहोत. या शास्त्रीय माहितीच्या आधारे जैविक घटकांची पैदास प्रयोगशाळा लघुतत्त्वावर ग्रामीण भागात सुरू करणे शक्य आहे. ट्रायकोग्रामाच्या विविध प्रजाती (Hymenoptera: Trichogrammatidae)

ट्रायकोग्रामा बॅक्ट्री पैदास करण्याची पद्धती -

ट्रायकोग्रामा मित्र कीटकाची वैशिष्ट्ये ः

कीड नियंत्रणासाठी ट्रायकोग्रामाची प्रसारण मात्रा : एकरी ६० हजार परजीवीकरण झालेली कोर्सिराची अंडी. कार्डची संख्या : ३-४ कार्डस (१८ ते २० हजार अंडी असलेले एक कार्ड प्रति एकर प्रति प्रसारण असे ३-४ वेळेस करावे.) प्रसारणाची वेळ : तीन वेळेस, कपाशीच्या वाढीच्या दोन अवस्थेत (फुलोरा आणि बोंड लागणे.) पहिले प्रसारण : फुलोरा अवस्थेत (पेरणीनंतर ५०-६० दिवस) दुसरे व तिसरे प्रसारण : बोंड तयार होण्याच्या अवस्थेत १५ दिवसांच्या अंतराने. (पेरणीनंतर ७५-९० दिवस) जैविक कीड नियंत्रणाचे फायदे ः

ट्रायकोकार्ड उपलब्धता मागणी, विनंतीनुसार खालील ठिकाणी ट्रायकोकार्ड खालील दोन ठिकाणी तयार करून मिळतात. १. भा.कृ.अनु.प. - राष्ट्रीय कृषी उपयोगी कीटक संसाधन ब्युरो, बंगळूरू (ICAR-National Bureau of Agricultural Insect Resources, Bengaluru) संपर्क ः ०८०-२३५११९८२/९८ ई - मेल : directornbaii@gmail.com २. कीटकशास्त्र विभाग, कृषी महाविद्यालय, नागपूर फोन नं. ०७१२- २५२२६२१/२५४००५९ (केंद्रीय कापूस संशोधन संस्था, नागपूर.)