प्रजननक्षमता सक्षम करण्यासाठी जनावरांच्या आहाराचे नियोजन

सुयोग्य व समतोल आहारातून जनावरांना ऊर्जा, प्रथिने, स्निग्ध पदार्थ, क्षार, जीवनसत्त्वे ही पोषणमूल्ये योग्य प्रमाणात मिळाली पाहिजेत. यामुळे शरीरातील आवश्यक त्या क्रिया पूर्ण केल्या जातात आणि याचाच परिणाम जनावरांची प्रजननक्षमता वाढण्यास मदत होते.   पशुप्रजनन सक्षम करण्याकरिता पशुआहार किंवा पशुखाद्याचा महत्त्वाचा सहभाग आहे. आहाराची प्रत, प्रमाण व पद्धत असे एकूण व्यवस्थापन यांचा प्रजननाशी सरळ संबंध आहे. प्रजनन संस्थेची कार्ये

आहाराचे महत्त्व प्रजनन क्षमतेच्या वाढीकरिता पशु खाद्याचा महत्त्वाचा वाटा असतो. जनावरांना आहारातून मिळणारे प्रथिने, ऊर्जा, स्निग्ध पद्धार्थ, क्षार, जीवनसत्त्वे ही जनावरांची प्रजनन क्षमता वाढवण्यासाठी अतिशय उपयुक्त घटक आहेत. आहारामध्ये यांची कमतरता झाल्यास प्रजननामध्ये अडथळे निर्माण होतात. जसे की, माजाचे चक्र बंद होणे, माजाची लक्षणे क्षीण होतात, स्त्री बीज सुटत नाही, माजाचा कालावधी कमी होतो, ओजसरसाचे प्रमाण कमी होते, गर्भाशयाची कार्य क्षमता कमी होते, सतत उलटणे व काही वेळा वंधत्व येण्याची शक्यता असते. या व इतर अनेक प्रजनन क्रियेत अडथळे निर्माण होऊ शकतात. पशु आहारातील महत्त्वाच्या घटकाच्या कमतरतेमुळे जनावरांची प्रजनन क्षमता कमी होते. यासाठी जनावरांमध्ये समतोल पुरेसा योग्य प्रमाणात आहार असणे गरजेचे आहे. पशू आहारातील घटक १. ऊर्जा : आहारातील ऊर्जेचा व प्रजनन क्रियेचा थेट संबंध लक्षात घेता समतोल आहार देणे गरजेचे असते. ऊर्जायुक्त आहाराचा योग्य प्रमाणात पुरवठा झाल्यास चयापचय क्रिया, शरीराची वाढ, योग्य माज व गर्भधारणा, दूध उत्पादन वाढ योग्य प्रमाणात होते. २. प्रथिने : आहारामध्ये प्रथिनाचे प्रमाण कमी असल्यास याचा उलट परिणाम प्रजनन क्रियेवरती होतो. प्रजननाचे कार्य सुरळीत चालत नाही. प्रथिनांचे प्रमाण जर आहारात व्यवस्थित राहिले तर स्त्रीबीज सुटण्याची क्रिया सुरळीत होऊन गर्भधारणा व्यवस्थित होते. ३. जीवनसत्त्वे : जनावरातील प्रजनन क्षमता वाढविण्यासाठी आहारात जीवनसत्व अ, ब, ड व ई या जीवनसत्त्वाचा मुख्यत: सहभाग असतो. जीवनसत्त्वाच्या कमतरतेमुळे प्रजनन क्षमता कमी होते. जनावरे लवकर वयात न येणे, गर्भपात इ. परिणाम दिसून येतात. यासाठी आहारमध्ये जीवनसत्त्वांचे असणे गरजेचे आहे. सोबतच हिरवा व वाळलेला चारा योग्य प्रमाणात देणे गरजेचे आहे. प्रजनन व समतोल आहार या दोन्ही बाबी एकंदरीत सतत दूध उत्पादन व वर्षाला वासरू निर्माण करण्याकरिता गरजेचे आहे.   संपर्क ः डॉ. अनिल पाटील, ७५८८०६२५५६ (पशुवैद्यकीय महाविद्यालय, उदगीर, जि. लातूर)