दुग्धोत्पादन, प्रजननासाठी खनिज मिश्रणे

जनावरांना हिरवा अाणि वाळलेला चारा पुरेशा प्रमाणात दिला जातो; परंतु खनिज द्रव्यांकडे विशेष लक्ष दिले जात नाही. उत्तम अारोग्यासाठी अाणि शरीराच्या चांगल्या वाढीसाठी जनावरांच्या आहारात ऊर्जा आणि प्रथिनांशिवाय खनिज द्रव्यांचे व जीवनसत्त्वाचे पुरेसे प्रमाण असणे महत्त्वाचे असते.   जनावरांच्या आहारामध्ये सामान्य क्रिया घडवण्यासाठी कर्बोदके, प्रथिने व क्षार जास्त प्रमाणात तर जीवनसत्त्वे व खनिजे कमी प्रमाणात लागतात. जनावरांच्या आहारामध्ये एकूण २२ खनिजांची आवश्यकता असते. ज्यामध्ये कॅल्शिअम, फॉस्फरस, मॅग्नेशिअम, गंधक, सोडिअम, पोटॅशिअम आणि क्लोरिन ही सात प्रमुख खनिजे आहेत. सूक्ष्म खनिजांमध्ये मुख्यतः लोह, जस्त, मॅंगेनीज, तांबे, आयोडीन, कोबाल्ट आणि सेलेनिअम अशा १५ सूक्ष्म खनिजांचा समावेश होतो. दुधाळ जनावरांच्या आहारामध्ये मुख्यतः धान्य, ढेप, हिरवा व सुक्या चाऱ्याचा वापर होतो. ज्यामधून आवश्यकतेनुसार प्रथिने, कर्बोदके आणि स्निग्ध पदार्थ उपलब्ध होतात; परंतु खनिजांची पूर्तता होऊ शकत नाही. दुधाळ जनावरांची खनिजांची गरज पूर्ण न झाल्यामुळे दूध उत्पादनावर व प्रजनन क्षमतेवर विपरीत परिणाम दिसून येतात. जनावरांच्या चयापचय क्रियेसाठी खनिजांची गरज असते. जनावरांच्या आहारामध्ये नियमित लागणारी खनिजांची मात्रा.

खनिजांचे महत्त्व

खनिज कमतरतेमुळे होणारे दुष्परिणाम

जनावरांना खनिज मिश्रण किती प्रमाणात द्यावे? शरीराची खनिजाची गरज भागविण्यासाठी जनावरांच्या आहारामध्ये १ टक्का मीठ व २ टक्के खनिज मिश्रण पुरवावे.

संपर्क : डॉ. अमित शर्मा, ८८८८३३३४५० (पशुपोषण शास्त्र विभाग, राष्ट्रीय दुग्ध संशोधन संस्था, कर्नाल, हरियाणा)