फणसाचा दुग्धजन्य पदार्थांमध्ये वापर

फणसाच्या गऱ्यांना शहरी बाजारपेठेत मागणी आहे. फणसापासून लोणचे, जॅम, मुरांबा, फणस पोळी, फणसाचे चिप्स या पदार्थांसोबतच पिकलेल्या फणसाचा वापर करून अनेक पाैष्टिक दुग्धजन्य पदार्थ घरच्याघरी तयार करता येतात.   फणसाचे प्रकार   फणसाचे मुख्यतः दोन प्रकार पडतात १) कापा फणस   या जातीच्या फणसाचे गरे कोरडे, खुसखुशीत, गोड व चवीला उत्तम असतात. गराचा रंग पिवळा किंवा गडद केशरी असतो. या फणसाला बाजारात चांगली मागणी अाहे. या फणसापासून लोणची, जॅम, जेली, तळलेले गरे (चिप्स), साखरेच्या पाकात वाळवलेले गरे, गऱ्यांची पावडर, तसेच पेय तयार केले जाते. २) बरका फणस  या फणसाचे गरे मऊ असतात व ते रसाळ असून, त्यामध्ये तंतूंचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणात असते. गरांचा रंग पिवळसर पांढरा असतो व हे गरे जास्त काळ टिकत नाहीत. गरांचा उपयोग प्रामुख्याने फणसपोळी तयार करण्यासाठी केला जातो.

फणस हा कापायला खूप त्रासदायक असून, एक फणस कापण्यासाठी एक ते दीड तास लागतो. यासाठी कृषी प्रक्रिया विभाग, कृषी अभियांत्रिकी व तंत्रज्ञान महाविद्यालय, डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठ, दापोली यांनी हस्तचलित व विद्युतचलित फणस कापणी यंत्र विकसित केली आहेत.

फणसाचे दुग्धजन्य प्रक्रियायुक्त पदार्थ  फणसातील पोषणमूल्यांचा विचार करून दापोली येथील डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठाच्या पशुसंवर्धन व दुग्धशास्त्र विभागात फणसाचा दुगधजन्य पदार्थात वापर कसा करता येईल या बाबत संशोधन करून काही पदार्थांमध्ये फणस रसाचा वापर केला. फणस रसाचा उपयोग फक्त फणसपोळीकरिता होतो. मर्यादित मागणी असल्याने प्रक्रियायुक्त फणस रस सहजरित्या उपलब्ध होऊ शकत नाही. याकरिता या रसाचा उपयोग दुग्धजन्य पदार्थामध्ये केल्यास फणसरसाची मागणी वाढू शकते. 

 फणस श्रीखंड 

 रसगुल्ला

संपर्क ः अजय गवळी, ८००७४४१७०२ (पशुजैवतंत्रज्ञान विभाग, के. के. वाघ कृषी जैवतंत्रज्ञान महाविद्यालय, नाशिक)