संयुक्त कुटुंबाचे शेती, पूरक उद्योगाचे मॉडेल

यशवंतवाडी (जि. लातूर) येथील पाच भाऊ व एकूण ४० सदस्य अशा चव्हाण कुटुंबाची एकी शेतीतून भक्कम व अजोड झाली आहे. बहुविध पीक पद्धती, पोल्ट्रीतील करार शेती व शेळीपालन असा प्रतिकूल स्थितीत एकात्मिक शेतीचा आदर्श या कुटुंबाने उभारला आहे.   लातूर जिल्ह्यात यशवंतवाडी येथील पाच भावांच्या एकत्रित चव्हाण कुटुंबाकडे सुमारे ६० एकर शेती आहे. खरीप, रब्बी पिकांसह दोन हेक्टर क्षेत्र शेळीपालन, एक एकर करारांतर्गत पोल्ट्री चार हेक्‍टर भाजीपाला तर तीन हेक्टर ऊस क्षेत्र आहे. प्रत्येकाची जबाबदारी कुटुंबात मुख्य पाच भावंडांपैकी माधवराव भुजंगराव चव्हाण सर्वात मोठे व कर्ते पुरुष. प्रेमाने त्यांना अण्णा संबोधतात. निर्णयाचे अधिकार त्यांनाच. त्यानंतर येणारे किशनराव भाजीपाला शेती, वसंतराव शेळीपालन, हनुमंतराव कोरडवाहू शेती तर सर्वात लहान गणपतराव यांच्याकडे मुलांच्या शिक्षणाची जबाबदारी आहे. नंतरच्या पिढीत ११ भावंडे आहेत. त्यानुसार बागायती शेती ज्ञानोबा व माधवराव, कुकुटपालन सतीश, विशाल व शरद यंत्रे, वाहन सचिन तर शेळीपालन निवृत्ती पाहतात. प्रत्येक सदस्याला आवडीनुसार काम देण्याच्या माधवरावांच्या नेतृत्वगुणामुळे प्रत्येकजण आपली जबाबदारी आनंदाने आणि नेटाने पार पाडतो. त्यातूनच कुटुंबाची एकी अधिक बळकट झाली आहे. सर्व सदस्यांची संख्या ४० पर्यंत आहे. शेती पद्धती

बंदिस्त शेळीपालन सन २०१५ मध्ये उस्मानाबादी शेळ्या व आफ्रिकन बोअर यांच्यापासून दोन लाख रुपयांत बंदिस्त शेळीपालनाला सुरवात केली. वीस ते २२ किलो वजनाचा बोकड झाला की विक्री तसेच पाटीचे संगोपन करून उद्योगवाढ असे सूत्र ठेवले. दीडशेपर्यंत शेळीपालनाचा विस्तार केला. सध्याच्या घडीला लहान- मोठ्या धरून ८० पर्यंत शेळ्यांचे संगोपन होते. ठळक बाबी

यांत्रिकीकरणावर भर श्रम करण्याच्या तयारीसोबत यांत्रिकीकरणाची जोडही दिली आहे. दोन ट्रॅक्टर्स, पॉवर टिलर, पेरणी यंत्र, पंजी, नांगर, मोगडा, पाळी यंत्र, रोटावेटर, बेड यंत्र, मालवाहतुकीसाठी पिकअप, कुटुंबातील व्यक्तींना जाण्या-येण्यासाठी दोन वाहने आदींचे व्यवस्थापन ज्ञानोबाराव करतात. कल्पकतेतून त्यांनी साठवणुकीच्या शेडमधील भुसा हलविण्याचे यंत्र, ट्रॅक्टरवरील कोळपणी यंत्र, बैलचलित दहा किलो वजनाचा व आठ फूट रुंद कुळव आदींची निर्मिती केली आहे. नैसर्गिक आपत्ती दहा वर्षांपूर्वी होल्स्टिन व जर्सी गायींचे संगोपन केले. त्यात बऱ्यापैकी यशही मिळाले. मात्र कालांतराने अडचणी आल्या. त्यामुळे पूर्ण बंद नाही मात्र घरच्या दुधापुरता व्यवसाय मर्यादित ठेवला. बदल स्वीकारताना सुमारे १५ वर्षे १५ एकरांपर्यंत द्राक्षशेतीही करून पहिली. परंतु नैसर्गिक आपत्तीमुळे ती थांबवावी लागली. संपर्क- माधवराव चव्हाण-८८८८६८२४९० निवृत्ती चव्हाण९५६१३३९९५२ (शेळीपालन) सतीश चव्हाण-९७६६२२९९७० (कुकुटपालन)