योग्य व्यवस्थापनातून कमी होते मिथेन वायूचे प्रमाण

जनावरे खाल्लेला चारा रवंथ करतात. खाद्य खाताना रवंथ करणारी जनावरे तोंडावाटे आणि शेणाबरोबर मिथेन वायू बाहेर सोडतात. जागतिक स्तरावर १/३ मिथेन वायू प्राण्यांद्वारे वातावरणात सोडला जातो. रवंथ करणाऱ्या जनावरांपासून होणारे मिथेन वायूचे उत्सर्जन कमी केले जाऊ शकते.   औद्योगीकरणात वाढ झाल्यामुळे वातावरणातील कार्बन डायऑक्साइड तसेच इतर दूषित वायूचे प्रमाण दिवसेंदिवस वाढत अाहे, त्यामुळे जागतिक तापमानात वाढ होत आहे. मिथेन वायूचा वातावरणावर होणारा परिणाम हा कार्बन डायऑक्साइड वायूमुळे होणाऱ्या परिणामांपेक्षा खूप जास्त असतो. कार्बन डायऑक्साइड अाणि मिथेन वायू सूर्यकिरणांचे शोषण करून तापमान वाढविण्यास मदत करतात. त्यामुळे जागतिक तापमानात वाढ होत अाहे. पाळीव प्राण्यांद्वारे मिथेन वायूचे मोठ्या प्रमाणात उत्सर्जन होते. भारतात गायी, म्हशी, शेळ्या व मेंढ्यांचे प्रमाण इतर देशांच्या तुलनेत जास्त आहे. त्यामुळे त्यांच्यापासून उत्सर्जित होणाऱ्या मिथेन वायूचे प्रमाणही जास्त आहे.   जनावरांनी खाल्लेल्या चाऱ्याच्या पचनादरम्यान मिथेन वायूची निर्मिती होते. जनावरांच्या तोंडावाटे अाणि शेणावाटे बाहेर पडणारा मिथेन वायू एक महत्त्वाचा ऊर्जा स्राेत असून कार्बन डायअाॅक्साईड, नायट्रस ऑक्साईड, यासारखाच एक हरितगृहातील वायू आहे. ज्यामुळे जागतिक तापमानात वाढ होत अाहे. कार्बन डायऑक्साईडच्या तुलनेत २१ पट जास्त शक्तीने मिथेन वायू सूर्यापासूनच्या उष्णतेला धरून ठेवतो व जागतिक तापमान वाढीस मदत करतो. मिथेन हा ज्वलनशील, पाण्यावर तरंगणारा अाणि जळल्यानंतर विषारी घटक सोडणारा वायू असून वातावरणामध्ये ९-१५ वर्षे राहू शकतो. भारतात एकूण मिथेनचे उत्पादन १) शेती ः ६०-१०० टेराग्रॅम/वर्ष  २) रवंथ करणारी जनावरे ः ८० टेराग्रॅम/वर्ष ३) बायोमासचे ज्वलन ः ४० टेराग्रॅम/वर्ष  ४) जनावरांच्या उत्सर्जित पदार्थांपासून ः २५ टेरा ग्रॅम /वर्ष  रवंथ करणाऱ्या जनावरांमध्ये मिथेनची निर्मिती

मिथेन वायूनिर्मितीसाठी कारणीभूत घटक

मिथेन उत्सर्जनामुळे होणारे दुष्परिणाम  

उपाययोजना

संपर्क ः डॉ. अमोल आडभाई, ८८०५६६०९४३ (राष्ट्रीय दुग्ध संशोधन संस्था, कर्नाल, हरियाणा)