उत्कृष्ट दर्जाच्या गांडूळखताला मिळवली लोकप्रियता, स्वतःच्या शेतीलाही झाला फायदा

सांगली जिल्ह्यातील खटाव येथील विजय चौगुले यांनी आपल्या शेतीचे आरोग्य सांभाळण्यासाठी गांडूळ खताचा वापर सुरू केला. त्याचवेळी खताला परिसरात असलेली मोठी मागणीही ओळखली. आज वर्षाला ४० ते ५० टन उत्पादन घेत व दर्जा उत्तम ठेवत आपल्या खताचा ब्रॅंड त्यांनी लोकप्रिय केला आहे. सोबत व्हर्मीवॉश, गांडूळ कल्चर, पंचगव्यावर आधारीत उत्पादनांनाही मार्केट मिळवत अर्थकारण उंचावले आहे. सांगली जिल्ह्यात पलूस तालुक्यात वसगडे गावापासून काही अंतरावर खटाव गाव लागते. कृष्णा नदीच्या पाण्याने संपन्न झालेला हा परिसर उसाचा पट्टा म्हणून परिचित आहे. याच गावातील विजय चौगुले हा युवा शेतकरी आपली साडेपाच एकर शेती कसतो आहे. बारावीपर्यंत शिक्षण झाल्यानंतर विजय यांनी शेतीचाच अनुभव घेण्यास सुरवात केली. सुरवातीला भाजीपाल्याची पिके घेतली. बदलता निसर्ग, दरातील चढ-उतार यामुळे शेती खर्चिक झाली. परिसरातील साखर कारखान्याने सुरू केलेल्या उच्च ऊस उत्पादनाच्या मोहिमेत मग ते सहभागी झाले. अपयशाची शोधली कारणे प्रयोगशील शेतकऱ्यांकडे भेटी तसेच शिफारशीप्रमाणे लागवड व खतांचे वेळापत्रक पाळून ऊसशेती सुरू केली. खतांवर भरमसाठ खर्च व्हायचा. दीड वर्षानी ऊस गेल्यावर एकरी ६४ टक्केच उत्पादन मिळाले. आर्थिक पदरमोड करूनही मनासारखे उत्पादन न मिळाल्याने विजय निराश झाले. मग अयशस्वितेची करणे शोधली. जमिनीचे माती परीक्षण केले. त्याचा सामू ९.५० इतका उच्च असल्याचे आढळले. त्या वेळी तज्ज्ञांनी फेरपालट व गांडूळ खताचा वापर करण्याचा सल्ला दिला. विकत घेऊन गांडूळखताचा वापर सुरू केला. परंतु आपणच खत तयार केले तर ते खात्रीशीर असेल व त्याचा दर्जा टिकवता येईल या हेतूने स्वतःचे गांडूळ खत निर्मिती युनिट उभारले. असे केले बदल सुरवातीला मोकळ्या जमिनीवर बेड तयार करून खत तयार करण्यास सुरवात केली. त्यात गांडूळे सोडली. परंतु खाली मोकळी माती असल्याने ती गांडूळे जमिनीतच जाऊ लागली. मग मोठ्या शेडमध्ये दगड, वीट, मुरूम एकत्र करून जमीन तयार केली. त्यावर बेड उभारले. याच काळात कुजलेल्या शेणखताचाही योग्य परिणाम दिसत नव्हता. आज मोकळ्या तीन गुंठे क्षेत्रात गांडूळखताचे उत्पादन साध्य होऊ लागले आहे. व्यवसायात केले रूपांतर

गांडूळखत निर्मिती व्यवसाय दृष्टिक्षेपात

अतिरिक्त उत्पन्न या व्यतिरिक्त गांडूळ कल्चरचीही तीनशे रुपये प्रति किलो दराने महिन्याला २० किलोपर्यंत विक्री होते. दापोली येथील डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठही गरजेनुसार १०० किलोपर्यंतची ऑर्डर विजय यांना देते. व्हर्मीव्हॉशही लिटरला ५० रुपये दराने विकण्यात येते. गांडूळखत वापरण्याचे तंत्र विजय सांगतात, की गांडूळखताचा योग्य परिणाम दिसण्यासाठी उसाच्या बाळभरणीच्या वेळी सरीत एक ते दीड टन या प्रमाणात वापरून ते मातीआड करावे. मोठ्या भरणीच्या वेळी रासायनिक खतांचा वापर केल्यानंतर चांगली चाळणी करून घ्यावी. त्यानंतर पाच ते सहा दिवसनी गांडूळखत वापरावे व मातीआड करावे. रासायनिक व गांडूळ खत एकत्र टाकू नये असेही विजय सुचवतात. सामू कमी केला, उत्पादन वाढवले विजय यांनी गांडूळखताचा वापर आपल्या शेतीतही फायदेशीर ठरवला आहे. रासायनिक खतांवरील सुमारे ३० ते ४० टक्के खर्च त्यांनी कमी केला आहे. येत्या काळात तो अजून कमी होईल. एकरी जिथे ६० हजार रुपये खर्च व्हायचा तिथे तो तीस हजारांवर आणला आहे. उसाच्या उत्पादनात सुमारे सात ते आठ टनांनी वाढ होऊन ते एकरी ६५ टनांपर्यंत पोचले आहे. काळी राने, रासायनिक खतांचा झालेला अमर्याद वापर व मातीचा सामू या कारणांमुळे उत्पादनावर मर्यादा येतात. पूर्वी ९.५० इतका असणारा जमिनीचा सामू आता ८. ५० वर येऊन ठेपला आहे. माती परीक्षण सातत्याने केल्याने आपल्या जमिनीची स्थिती कळून सुधारण्यास वाव मिळतो असे विजय सांगतात. चौगुले यांच्या शेतीची वैशिष्ट्ये

ॲग्रोवनचे नियमित वाचक विजय पाच सहा वर्षांपासून ॲग्रोवनचे नियमित वाचक आहेत. त्यातील मातीची सुपिकता तसेच नवे तंत्रज्ञान या विषयांचे वाचन त्यांना उपयोगी ठरते. प्रताप चिपळूणकर यांच्या लेखनाचे भाग त्यांनी संग्रहित करून ठेवले आहेत. संपर्क - विजय चौगुले - ९११२००१०१२