ऑयस्टर मशरूम निर्मितीसह तयार केले मार्केट

अकोला जिल्ह्यातील मूर्तिजापूर येथील अभियंता असलेल्या संकेत सोळंके या युवकाने ‘ऑयस्टर मशरूम’ (धिंगरी अळिंबी) निर्मिती सुरू केली आहे. ‘कमी गुंतवणूक व मजूर बळात ‘इनडोअर’ पद्धतीने हा व्‍यवसाय करणे शक्य असल्याचे संकेत म्हणतो. मशरूमला आपल्या भागात मागणी व मार्केट तयार करण्याचा त्याचा प्रयत्न स्तुत्य ठरत आहे.   अकोला जिल्ह्यातील मूर्तिजापूर तालुका प्रयोगशील शेतकऱ्यांसाठी ओळखला जातो. मूर्तिजापूर येथील संकेत श्रीकृष्ण सोळंके याने पुणे येथून संगणक अभियांत्रिकीची पदवी घेतली. त्याचे संपूर्ण कुटुंब सुशिक्षित आहे. संकेतच्या आई आरोग्य खात्यातून विस्तार अधिकारी म्हणून सेवानिवृत्त झाल्या आहेत. वडील निवृत्त माध्यमिक शिक्षक आहेत. पत्नीचेही बीएसस्सीपर्यंत शिक्षण झाले आहे. कौटुंबिक पार्श्वभूमी कृषी क्षेत्राशी थेट निगडित नसली तरी शेतीत उल्लेखनीय काहीतरी करण्याची संकेतची धडपड होती. मशरूम व्यवसायाची निवड संकेतने पुणे व नागपूर असा एकूण तीन वर्षे नोकरीचा अनुभव घेतला. घरची तीन ते चार एकर शेती आहे. आपल्या शिक्षणाचा उपयोग करून घरची शेतीच ‘डेव्हलप’ करावी असे त्याने ठरवले. नोकरीचा राजीनामा दिल्यानंतर पहिले काही दिवस शेतीचा बारकाईने अभ्यास केला. कोरडवाहू शेतीत तूर, सोयाबीन, ज्वारी अशी पिके घेतली जायची. दोन वर्षे म्हणावे तसे उत्पादन आले नाही. पहिल्या वर्षी कोरडा तर दुसऱ्या वर्षी ओला दुष्काळ अनुभवला. शेतीला पूरक व्यवसाय असेल तरच तो फायदेशीर ठरू शकते या विचाराला चालना मिळाली. तसा शोध सुरू झाला. त्यातून मशरूम (अळिंबी) व्यवसाय आदर्श वाटला. या व्यवसायावर हवामानाचा परिणाम फारसा होत नाही. कमी जागेत, कमी पाण्यावर, कमी गुंतवणुकीत तो सुरू करणे शक्य होते. व्यवसायाची पूर्वतयारी सर्व बाजूंनी विचार करून व्यवसायाची निवड केल्यानंतर काही मशरूम निर्मिती प्रकल्पांना भेटी दिल्या. प्रशिक्षणासाठी दुर्गापूर (जि. अमरावती) येथील कृषी विज्ञान केंद्र गाठले. येथे एकदिवसीय प्रशिक्षण घेतले. त्याचबरोबर पंतप्रधान कौशल विकास योजनेंतर्गत प्रशिक्षणाबद्दल माहिती मिळाली. सुमारे ४५ दिवसांच्या या प्रशिक्षणात भारतासह अन्य देशांमध्ये उत्पादित केल्या जाणाऱ्या मशरूम्सची ओळख, माहिती, उत्पादन व उत्पादनपश्चात प्रक्रियांचा अभ्यास केला. आता अनुभवसंपन्न झालेला संकेत हा बचत गट, शेतकरी आत्महत्या केलेल्या कुटुंबांतील महिलांना या व्यवसायाचे प्रशिक्षण देतो. प्रकल्प उभारणी व व्यवसाय वैशिष्ट्ये

 बेडसचे स्थलांतर सुमारे २० दिवसांनंतर बेड पांढरे झाल्यानंतर ते पुरेसा सूर्यप्रकाश व खेळत्या हवेच्या खोलीत स्थलांतरित केले जातात. काही दिवसात त्यावर कोंब दिसू लागतात. मग दोन ते तीन दिवसांत मशरूम काढणीसाठी तयार होतात. अशा प्रकारे पुढील एक महिन्याच्या कालावधीत टप्प्याटप्प्याने मशरूम काढणी होते.   उत्पादन, विक्री

मार्केटिंगसाठी प्रयत्न पुणे- मुंबईप्रमाणे मशरूमला अकोला शहरात अद्याप सहज मार्केट तयार झालेले नाही. त्यामुळे संकेत यांना ते विकसित करण्यासाठी प्रयास घ्यावे लागले. त्यातील पोषणमूल्यांबाबत पटवून देण्यास सुरुवात केली. मशरूमची आठवडी बाजारात विक्री सुरू केली. यासाठी मूर्तिजापूर येथील भाजी विक्रेत्यांची मदत घेतली. हॉटेलमध्ये जाऊन त्याचे महत्त्व वाढवण्याचा प्रयत्न केला. बचत गट व महिलांच्या विकासासाठी काम करणाऱ्या संस्थांना हाताशी धरून प्रबोधन सुरू केले. शाळा, कॉलेजमधे जाऊन शिक्षक व विद्यार्थ्यांना मशरूम उद्योगाची ओळख व औद्योगिक सहलींचे आयोजन करण्यात आले. कृषी विभागातर्फे शेतकरी भेटींचे आयोजन करण्यात आले. प्रयोगशाळा सुरू करण्याचा मानस मशरूमचे उत्पादन घेतल्यानंतर त्या बेडवर गांडूळखत निर्मिती प्रायोगिक तत्त्वावर सुरू केली आहे. लवकरच बँक व कृषी विभागाच्या साहाय्याने नवीन उत्पादन केंद्रासोबत बीजनिर्मिती प्रयोगशाळा सुरू करण्याचा प्रयत्न आहे. जेणेकरून मशरूम व्यावसायिकांना ताजे व किफायतशीर दरात मशरूम बीज (स्पॉन) उपलब्ध होईल. जिल्हा अधिक्षक कृषी अधिकारी मोहन वाघ यांनी पुढाकार घेऊन जिल्ह्यातील अधिकाऱ्यांचा दौरा घेतला. त्यात संकेत यांच्या प्रकल्पाला भेट देण्यात आली. अधिकाऱ्यांनी हा व्यवसाय फायदेशीर असल्याचे जाणून घेतानाच सहकार्य करण्याचे आश्‍वासन दिले. प्रबोधनाची गरज संकेत म्हणतो की, सर्वात उत्तम आहारामध्ये मशरूमचा समावेश होतो. त्यात विविध पोषक घटक आहेत. त्याविषयी अधिक प्रबोधन करण्याची गरज आहे. सुकवलेल्या मशरूमलाही चांगली मागणी आहे. संकेत श्रीकृष्ण सोळंके- ७८८७४४७६१६