कमी कालावधीचा दोडका देतोय चांगला नफा

गेल्या दोन, तीन महिन्यांत झालेल्या पावसामुळे पुणे शहरातील गुलटेकडी येथील छत्रपती शिवाजी महाराज बाजार समितीमध्ये आवक कमी झाल्यामुळे सर्वच भाजीपाला व फळभाज्यांच्या दरात वाढ झाल्याचे दिसून येते. याला दोडका पीकही अपवाद ठरले नाही. दोडक्याची आवक कमी असली तरी ग्राहकांची मागणी कायम आहे. दोडक्याला बऱ्यापैकी दर मिळत आहेत. त्यामुळे पावसातून वाचलेल्या पिकातून शेतकऱ्यांना चांगले उत्पन्न मिळू लागले आहे.

पुणे जिल्ह्यासह फलटण, बारामती, मोहोळ, पंढरपूर, इंदापूर, राशीन आणि  टेंभुर्णी या भागात दोडक्याचे मोठ्या प्रमाणात उत्पादन होते. परंतु यंदा झालेल्या पावसामुळे दोडक्याचे मोठ्या प्रामाणात नुकसान झाले. परिणामी बाजारातील आवक कमी झाली. आणि त्याचा परिणाम दरावर झाला.

दोडका लागवड क्षेत्र

दोडके पिकाला साधारणपणे कोरडे हवामान लागते, मात्र अति पाऊस व जास्त ऊन हानिकारक ठरते. पुणे जिल्ह्यातील इंदापूर, बारामती, नगरमधील राशीन, साताऱ्यातील फलटण, सोलापुरातील मोहोळ, पंढरपूर या भागात अनेक शेतकरी दोडक्याचे उत्पादन घेतात. तर डिसेंबर ते मार्च या कालावधीत कोकणातील रायगड, पनवेल भागातील शेतकरी दोडक्याचे उत्पादन घेतात. साधारणपणे लागवड केल्यानंतर दीड महिन्यानंतर उत्पादन सुरू होते. पाच ते सहा तोडे होतात. एकरी जवळपास ८ ते १० टन उत्पादन होते. 

पुण्यातील मार्केटमध्ये येथून होते आवक 

या कालावधीत असतो कमी दर

जूनमध्ये बहुतांशी शेतकरी दोडका पिकाची लागवड करतात. त्यामुळे जुलै, आॅक्टोबरमध्ये उत्पादन सुरू होते आणि एकाच वेळी माल विक्रीसाठी बाजारात येतो. या कालावधीत गुलटेकडी मार्केटमध्ये सुमारे २ ते ३ हजार तर रविवारी ५ ते ६ हजार कॅरेटची आवक होते. त्यामुळे जुलै, आॅगस्ट, सप्टेंबर व आॅक्टोबर या कालावधीत दोडक्याचे दर कमी असतात. किलोला ३० ते ४० रु. दर मिळतो. काही वेळेस त्याहून कमी दर मिळतात. यंदा पहिल्यादाच नुकसान झाल्यामुळे मार्केटमध्ये सरासरी २ हजार कॅरेटची आवक होत असल्याने बऱ्यापैकी चांगले दर मिळाले. सध्या किलोला सरासरी २५ ते ३० रु. दर मिळत आहे.        

दर महिन्याला होणारी उलाढाल 

पुणे मार्केटमध्ये दोडक्याला वर्षभर प्रति किलोसाठी सरासरी २० ते ३० रु. दर मिळतो. हंगामात उत्पादन अधिक झाल्यानंतर मार्केटमध्ये आवक जास्त होते. त्या वेळी कमी दर असले तरी उलाढाल कमी अधिक प्रमाणात असते. हंगामातील जुलै ते डिसेंबर या कालावधीत महिन्यात २० ते २५ लाख रुपयांच्या दरम्यान उलाढाल होते. तर डिसेंबर ते मार्च या कालावधीत ५ ते १० लाख रुपयांच्या दरम्यान उलाढाल होते.  

वढू बु. (ता. शिरूर) येथील अनिल भंडारे म्हणाले की, `मी गेल्या चार ते पाच वर्षापासून ऊस पिकाऐवजी वेलवर्गीय पिकाची आॅगस्ट ते सप्टेंबर आणि मार्चमध्ये अशा दोन वेळेस लागवड करतो. साधारणपणे चार महिन्याचे पीक असल्याने दोन महिन्यानंतर उत्पादन सुरू होते. त्यासाठी शेतात मांडव, ठिबक सिंचन याशिवाय प्लॅस्टिक मल्चिंगचाही वापर करतो. गेल्या काही वर्षांपासून रासायनिक खताचा वापर कमी करण्यावर भर दिला आहे. त्यामुळे खर्चातही बचत होते. मांडवाचा वापर केल्यामुळे रोग किडीचा प्रादुर्भाव कमी होत असला तरी काही प्रमाणात फळमाशीचा प्रादुर्भाव होतो. जीवामृत व गोमूत्राचा वापर शिफारशीनूसार केला जातो. एकरी ८ ते दहा टनांपर्यंत उत्पादन मिळते. गावापासून पुणे शहर जवळ असल्याने या शहरांच्या जवळच मालाची विक्री करतो. परिसरातील चंदननगर, मोशी, कोरेगाव भीमा या ठिकाणी विक्री केली जाते. त्यामुळे ग्राहकांना थेट जागेवर ताजा माल मिळतो. ३०-४० रु. किलो दराने विक्री केली जाते. जुलै ते आॅक्टोबर या कालावधीत लागवड केल्यामुळे चांगला दर मिळतो, असा त्यांचा अनुभव आहे. 

व्यापारी प्रतिक्रिया 

`पुणे मार्केटमध्ये पुणे जिल्ह्यातील अनेक भागातून दोडका येतो. साधारणपणे रोज दोन ते तीन हजार कॅरेटची आवक होते. हंगामात मोठ्या प्रमाणात आवक होते. ग्राहकांची चांगली मागणी असल्याने शेतकऱ्यांना चांगला दर मिळत असले तरी हंगामात आवक वाढल्यानंतर दर कमी होतात.`  

अजित नवले, व्यापारी, ९८९०८६३१३१

`मार्केटमध्ये तीन प्रकारचा दोडका विक्रीसाठी येतो. यामध्ये नागा एफ वन या दोडक्याला ग्राहकांकडून अधिक मागणी असल्याने दरही चांगले मिळतात. हिवाळ्यात रायगड, पनवेल भागातून दोडका विक्रीसाठी येतो. त्यामुळे या काळात अधिक दर मिळतात.` 

धनेश्‍वर बबन आखाडे, व्यापारी

 जुलै ते आॅक्टोबर या कालावधीत दोडक्याला चांगली मागणी असते. त्यामुळे दररोज दोडक्याची विक्री करतो. त्यामुळे किलोमागे पाच ते दहा रुपये मिळतात.    

महेंद्र कुमावत, किरकोळ विक्रेते

 सर्वाधिक दर मिळणारा कालावधी 

दोडका पिकातून मागील पाच वर्षांत झालेली उलाढाल  (स्रोत - गुलटेकडी बाजार समिती, पुणे) 

 वैशिष्ट्यानूसार दोडक्याचे प्रकार