पर्यावरण संवर्धनासह शेतकरी समृद्धीचा ध्यास

समाजसेवक मयांक गांधी (Mayank Gandhi) यांच्या नेतृत्वाखाली ‘ग्लोबल विकास ट्रस्ट’ ही स्वयंसेवी संस्था महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेशामध्ये पर्यावरण समृद्धीसह शेतकऱ्यांच्या आर्थिक समृद्धीसाठी कार्यरत आहे. शेतकऱ्यांना फळपिकांकडे वळवून संस्थेने जल-मृद्‍ संधारण, जमीन सुपीकता, नदी खोलीकरण, रुंदीकरण, बंधारे, शेततळे आणि तंत्रज्ञानावर आधारित शेतीपद्धतीवर भर दिला. पर्यावरण समृद्धीसाठी फळबागेतून वृक्षलागवडीचे उद्दिष्ट साध्य करण्यासोबत शेतकऱ्यांच्या अर्थकारणातही चांगले बदल होत आहे.

शाश्‍वत ग्राम, शेती विकासासाठी लोकसहभागातून (Public Participation) विकासाचे धोरण राबविणे आवश्यक आहे. यासाठी जलद गतीने तंत्रज्ञान प्रसाराची आवश्यकता आहे. हे लक्षात घेऊन ‘ग्लोबल विकास ट्रस्ट’ या स्वयंसेवी संस्थेने मराठवाडा विभागाची निवड केली. शाश्‍वत शेती, ग्राम विकासासाठी संस्थेने बीड जिल्ह्याची निवड केली.

२०१६ मध्ये बीड जिल्ह्यातील १५ गावांपासून सुरू झालेले काम आता औरंगाबाद, जालना, बीड, उस्मानाबाद, लातूर, परभणी, हिंगोली, नांदेड, सोलापूरसह महाराष्ट्रातील अकरा आणि मध्य प्रदेशातील बारा जिल्ह्यांपर्यंत पोहोचले आहे. सुमारे वीस हजारांहून अधिक शेतकरी या चळवळीशी जोडले गेले आहेत. एकाच ठिकाणी न थांबता, कमी-अधिक प्रमाणातील यश, अपयशाचा विचार न करता देशातील सुमारे ६ लाख ४० हजारांहून खेड्यांमध्ये शाश्‍वत शेती (Sustainable Farming) , ग्राम विकासाचे ध्येय संस्थेचे ठेवले आहे.

अत्याधुनिक प्रशिक्षण केंद्राची निर्मितीः

सुधारित तंत्रज्ञान प्रसार आणि शेतकरी प्रशिक्षणासाठी ग्लोबल विकास ट्रस्ट संस्थेने सिरसाळा (ता. परळी) परिसरामध्ये सुमारे २५ एकरांवर प्रशिक्षण केंद्र आणि फळपिकांचे दिशादर्शक मॉडेल असलेल्या केंद्राची उभारणी सुरू झाली आहे. येत्या काळात या ठिकाणी विविध शेतीपद्धतीची ३५ प्रात्यक्षिके पाहावयास मिळणार आहेत. क्‍यूआर कोडच्या माध्यमातून शेतकरी प्रत्येक फळपीक किंवा शेती पद्धतीची माहिती जाणून घेईल. त्यानंतर तो स्वतःसाठी फळपिकाची निवड करून केंद्रातून प्रशिक्षण घेईल. या केंद्रामध्ये शाश्‍वत शेती (Sustainable Farming) विकासाच्या दृष्टीने संशोधन होणार आहे.

जलसंधारणातून सुरुवातः

‘ग्लोबल विकास ट्रस्ट'ने पहिल्यांदा जल-मृद्‍ संधारणावर लक्ष केंद्रित केले. ‘ग्लोबल परळी’ प्रकल्पाच्या माध्यमातून परळी तालुक्‍यातील बोधेगाव, कावळेची वाडी, वाघाळा, भिलेगाव, परचुंडी, सेलू आदी गावशिवारातून वाहणाऱ्या पापनाशी नदीचे सुमारे १७ किलोमीटरपर्यंत खोलीकरण, रुंदीकरण हे शासन, लोकसहभागातून झाले. या नदीचे २० फूट खोलीकरण आणि १०० फूट रुंदीकरण झाले.

या नदीमध्ये सुमारे १२० रिचार्ज शाफ्ट घेतल्यामुळे जमिनीत पाणी मुरण्याचे प्रमाण वाढले, परिसरातील विहिरींची पाणीपातळी वाढली. याशिवाय ६२ सिमेंट बंधारे आणि ५ केटीवेअर बांधण्यात आले. या नदीला जोडून असलेल्या छोट्या-मोठ्या ओढ्यांचे खोलीकरण, रुंदीकरणाची सुमारे ७० किलोमीटरपर्यंत कामे झाली. सेवाकार्याची सुरुवात करताना दुष्काळी पट्ट्यात टॅंकरच्या साह्याने पाणीपुरवठा देखील करण्यात आला. गावशिवारात फळ लागवडीसाठी शाश्‍वत सिंचनासाठी १६४ शेततळी खोदण्यात आली आहेत.

शेतीसोबत शिक्षणावरही लक्षः

संस्थेने परळी तालुक्‍यातील २१ शाळांमध्ये ‘ई- लर्निंग’ची सोय केली आहे. विद्यार्थ्यांना रात्री अभ्यासासाठी मदत व्हावी म्हणून ट्रस्टने सुमारे दोन हजार स्टडी लॅंपचे वाटप केले. संगणक साक्षरतेचे महत्त्व लक्षात घेऊन परळी तालुक्‍यातील १५ गावांतील जिल्हा परिषद आणि आश्रम शाळांना संगणक दिले आहेत.

प्रबोधनासाठी आधुनिक माध्यमांचा वापरः

शेतकऱ्यांपर्यंत सुधारित तंत्रज्ञान (Modern Technology) जलद गतीने पोहोचण्यासाठी डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर केला जातो.संस्थेने व्हाट्‌सअप ग्रुप, फेसबुक, इन्स्टाग्राम, गुगल मीट, झूम मीटिंगचा वापर करून शेती तंत्रज्ञान जास्तीत जास्त शेतकऱ्यांच्यापर्यंत पोहोचविण्यास सुरुवात केली. आधुनिक समाज माध्यमांचा वापर करून विविध पिकांची लागवड, व्यवस्थापन तसेच फळपिकांची छाटणी, बहर नियोजन, खत-पाणी व्यवस्थापन आदींबाबत मार्गदर्शन केले जाते. यासाठी संस्थेने संकेतस्थळ आणि ॲप विकसित केले आहे.

ग्लोबल विकास ट्रस्टची महत्त्वपूर्ण कामेः

• - मराठवाड्यामध्ये २०१९ ते २०२२ दरम्यान १ कोटी ३४ लाख २० हजार ६७२ फळझाडे आणि इतर वृक्षांची लागवड.

• - महाराष्ट्र, मध्य प्रदेशात सुमारे २.५ कोटी वृक्ष रोपांची लागवड.

• - शेतकऱ्यांना अल्पदरात फळपिकांची दर्जेदार रोपे, कलमांचा पुरवठा.फळपीकनिहाय प्रशिक्षण.

• - लागवड, व्यवस्थापन, उत्पादन, प्रक्रिया, विक्री आणि निर्यातीविषयी मार्गदर्शन.

• - शेतकऱ्यांचे एकरी उत्पन्न पोहोचले १० हजारांवरून ४० हजार ते एक लाखांवर.

• - जल-मृद्‍ संधारणासाठी ३,४५१ एकरांवर बांधबंदिस्ती.

• - सेंद्रिय कर्ब वाढीसाठी गांडूळ खतनिर्मिती बेड तसेच गांडूळ बीजवाटप.

• - १५ गावांमध्ये सुमारे एक हजारांवर सौरऊर्जा पथदिव्यांचे वाटप.

संपर्क ः विजय गव्हाणे, ९७६५७८७५३८