उसाचा नवीन वाण ः फुले ऊस १५०१२ (एमएस १७०८२)

डॉ. भरत रासकर, डॉ. रामदास गारकर, डॉ. माधवी शेळके

फुले ऊस १५०१२ (एमएस १७०८२) (Phule Sugarcane 15012) या मध्यम पक्वतेच्या वाणाची निर्मिती फुले २६५ आणि को ९४००८ या वाणांच्या संकरातून मध्यवर्ती ऊस संशोधन केंद्र, पाडेगाव या ठिकाणी केली आहे. प्रथम संकर २०१२ मध्ये केला होता, २०१३ आणि २०१४ मध्ये रोप निर्मिती आणि रोपातून निवड करण्यात आली. त्यानंतर २०१४ पासून २०२१ पर्यंत स्थानिक, बहुस्थानीय चाचण्या तीनही लागवड हंगामात लागवड ऊस आणि खोडवा पिकाच्या घेण्यात आल्या.

त्याप्रमाणे अखिल भारती पातळीवर नऊ राज्यात अभ्यास करण्यात आला. या अहवालाच्या आधारे डॉ.बाळासाहेब कोकण कृषी विद्यापीठात झालेल्या संयुक्त कृषी संशोधन आणि विकास समितीच्या बैठकीत फुले ऊस १५०१२ या वाणाची सुरु, पूर्वहंगामी आणि आडसाली हंगामात पश्‍चिम महाराष्ट्रात लागवडीसाठी शिफारस करण्यात आली.

फुले ऊस १५०१२ हा मध्यम पक्वतेच्या वाणाचे को ८६०३२ वाणापेक्षा १६ टक्यांपेक्षा अधिक उत्पादन मिळाले आणि साखर उत्पादन १५.५१ टक्के अधिक मिळाले. फुले २६५ वाणाबरोबर तीनही हंगाम आणि खोडव्याच्या सरासरीची तुलना केली असता उसाचे उत्पादन तोडीस तोड मिळाले. साखर उत्पादनात ६ टक्के वाढ दिसून आली. उसातील व्यापारी शर्करा प्रमाण हे को ८६०३२ पेक्षा ०.४ युनिट आणि फुले २६५ पेक्षा ०.८ युनिटने जास्त असल्याने साखर उत्पादन वाढीसाठी हा वाण फायदेशीर ठरणार आहे.

लागण उसाचे उत्पादन ः
१) बहुस्थानीय चाचणीमध्ये पाडेगाव, कोल्हापूर, पुणे आणि प्रवरानगर येथे २०१८-२० मधील बहुस्थानीय चाचणीमध्ये फुले ऊस १५०१२ या वाणाचे आडसाली उसाचे हेक्टरी १८३.३१ टन, पूर्व हंगामी उसाचे हेक्टरी १६२.८९ टन आणि सुरू उसाचे हेक्टरी १३७ टन उत्पादन मिळाले.
२) फुले ऊस १५०१२ या वाणाचे उत्पादन आडसाली, पूर्वहंगामी आणि सुरू हंगामात अनुक्रमे को ८६०३२ या वाणापेक्षा १६.५५ टक्के, १४.७२ टक्के आणि ४.७५ टक्के अधिक मिळाले.

३) फुले २६५ वाणाशी तुलना केली असता आडसाली आणि पूर्वहंगामात नवीन वाणाचे ४ टक्याने उत्पादन अधिक मिळाले.
४) फुले ऊस १५०१२ या वाणाचे साखर उत्पादन आडसाली, पूर्वहंगामी आणि सुरू हंगामात अनुक्रमे को ८६०३२ या वाणापेक्षा १४.१९ टक्के, १३.७७ टक्के आणि ५.९३ टक्के अधिक मिळाले.
५) फुले २६५ वाणाशी तुलना केली असता आडसाली, पूर्वहंगामी आणि सुरू हंगामात नवीन वाणाचे साखर उत्पादन ७.५१टक्के, ७.३२ टक्के आणि २.१० टक्याने अधिक मिळाले.

लागण ऊस अधिक खोडवा उत्पादन ः
१) चाचणीमध्ये लागवड उसाचे ६ आणि खोडव्याच्या ३ अशा ९ बहुस्थानी चाचणीमध्ये आडसाली, पूर्वहंगामी आणि सुरू हंगामामध्ये फुले ऊस १५०१२ या वाणाचे हेक्टरी अनुक्रमे १६४ टन, १५६ टन आणि १३० टन उत्पादन मिळाले. २) तीनही हंगामातील खोडव्याचे सरासरी हेक्टरी उत्पादन १३० टन मिळाले. को ८६०३२ वाणाच्या उत्पादनाशी तुलना केली असता नवीन वाणाचे ऊस उत्पादन आडसाली, पूर्वहंगामी, सुरू आणि खोडव्यात अनुक्रमे १३.३६, ११.६८, ७.६९ आणि ८ टक्के अधिक मिळाले.

३) फुले ०२६५ वाणाच्या उत्पादनाशी तुलना केली असता नवीन वाणाचे ऊस उत्पादन आडसालीमध्ये २.४४ टक्के आणि पूर्वहंगामात २.६१ टक्के अधिक मिळाले.
४) २०१८-२० मधील बहुस्थानीय चाचणीमध्ये फुले ऊस १५०१२ या वाणाचे साखर उत्पादन आडसाली, पूर्वहंगामी आणि सुरू हंगामात अनुक्रमे को ८६०३२ या वाणापेक्षा १३.०४ टक्के, १५.४७ टक्के आणि ९.०६ टक्के अधिक मिळाले. फुले २६५ वाणाशी तुलना केली असता आडसाली, पूर्वहंगामात आणि सुरू हंगामात नवीन वाणाचे साखर उत्पादन ६.३४ टक्के, ७.९८ टक्के आणि ३.८७ टक्याने अधिक मिळाले.

सुक्रोज आणि व्यापारी शर्करा टक्केवारी ः
बहुस्थानीय चाचणीमध्ये लागवड ऊस अधिक खोडवा या चाचणीमध्ये ऊस १५०१२ या वाणाचे उसातील सुक्रोज टक्केवारी आडसाली (२०.५० टक्के), पूर्व (२०.४२ टक्के), सुरू (२०.२७ टक्के) आणि खोडवा उसात (२०.०२ टक्के) त्याचप्रमाणे व्यापारी शर्करा टक्केवारी आडसाली (१४.६ टक्के), पूर्व (१४.४ टक्के), सुरू (१४.५ टक्के) आणि खोडवा उसात (१४.१ टक्के) मिळाले. को ८६०३२ पेक्षा व्यापारी शर्करा ०.४ युनिट तर फुले २६५ पेक्षा ०.८ युनिटने जास्त मिळाली.

उसाची संख्या आणि सरासरी वजन ः
बहुस्थानीय चाचणीमध्ये फुले ऊस १५०१२ या वाणामध्ये हेक्टरी उसाची संख्या आडसालीमध्ये १,१०,९५०, पूर्व हंगामीमध्ये १,०१,८४०, सुरूमध्ये ९१,६३० आणि खोडवा उसामध्ये ९९,७६० आढळून आली. निश्‍चितच ऊस संख्या जास्त असल्याने अपेक्षित उत्पादन मिळण्यासाठी या वाणाखाली क्षेत्र वाढू शकते. ऊस वजनाच्या अभ्यासामध्ये फुले १५०१२ या वाणाच्या उसाचे वजन लागणीच्या उसात १७५० ग्रॅम ते १८९० ग्रॅम आढळून आले. को ८६०३२ पेक्षा उसाचे वजन १५ टक्यांनी अधिक आढळून आले.

उसाची कांड्यापर्यंत उंची आणि व्यास ः
बहुस्थानीय चाचणीमध्ये फुले ऊस १५०१२ या वाणामध्ये उसाची वाढ्यापर्यंत उंची आडसाली (२४०.४६ सेंमी), पूर्व हंगामी (२४४.०९ सेंमी), सुरू (२३२.५७ सेंमी) आणि खोडवा उसात (२४४.६९ सेंमी) आढळून आली. उसाचा व्यास ३ सेंमी पासून ३.१५ सेंमी आढळून आला.

द्विपकल्पीय विभाग चाचणी ः
ा या वाणाच्या अखिल भारतीय पातळीवरील द्विपकल्पीय विभाग चाचणीत दक्षिण भारतातील केरळ, तमिळनाडू, आंध्रप्रदेश, तेलंगाणा, कर्नाटक, छत्तीसगड, मध्यप्रदेश, गुजरात आणि महाराष्ट्रातील १० वेगवेगळ्या संशोधन केंद्रावर फुले ऊस १५०१२ या वाणाच्या २०२०-२१ वर्षात चाचण्या घेण्यात आल्या. या चाचणीमध्ये फुले ऊस १५०१२ वाणाचे सुरू हंगामात ऊस आणि साखरेचे हेक्टरी उत्पादन को ८६०३२ वाणापेक्षा ६.१० टक्के आणि ५.५३ टक्के अधिक मिळाले. साखर उतारा को ८६०३२ वाणा इतकाच आढळून आला.

चौकट ः फुले ऊस १५०१२ ऊस वाणाचे द्विपकल्पीय विभाग चाचणीत सुरू हंगामातील उत्पादन
वर्ष ---चाचण्या ठिकाण --- हेक्टरी ऊस उत्पादन--- हेक्टरी साखर उत्पादन --- व्यापारी शर्करा --- सुक्रोजचे प्रमाण
२०२१ --- १० ----फुले ऊस १५०१२---को ८६०३२ --- फुले ऊस १५०१२--- को ८६०३२ फुले ऊस १५०१२--- को ८६०३२ -- फुले ऊस १५०१२--- को ८६०३२
१४०.४६ ---१३२.३९---१९.०४---१८.०४---१३.५७--- १३.७७---१९.५५--- १९.६९

शेतकऱ्यांच्या शेतावरील प्रात्यक्षिके
शेतकऱ्यांच्या शेतावरील २० प्रात्यक्षिकांमध्ये अनुक्रमे पश्‍चिम महाराष्ट्रातील कोल्हापूर, पुणे, सातारा, सांगली, नगर आणि मराठवाड्यातील बीड, उस्मानाबाद, लातूर या जिल्ह्यामध्ये फुले ऊस १५०१२ या वाणाची प्रात्यक्षिके घेण्यात आली. सुरू हंगामातील सरासरी ऊस उत्पादन हेक्टरी १३५.९८ टन मिळाले. को ८६०३२ वाणापेक्षा १९ टक्के अधिक मिळाले. सर्वाधिक उत्पादन हेक्टरी १५६.३८ टन मिळाले.

चौकट - फुले ऊस १५०१२ वाणाचे शेतकऱ्यांच्या शेतावर सुरू हंगामात प्रात्यक्षिकामधील उत्पादन
प्रात्यक्षिकांची संख्या --- फुले ऊस १५०१२ ---को ८६०३२--- को ८६०३२ पेक्षा वाढ
२०---१३५.९८--- ११३.९९--- १९.२९
अधिक उत्पादन---१५६.३८----१३२.६५--- १७.८९

फुले ऊस १५०१२ वाणाची वैशिष्टे ः
१) ऊस सरळ वाढतो. जाड, कांड्या लांब आहेत. कांड्यावर पांढरा रंगाचा थर.
२) मध्यम आणि गोल डोळा, डोळ्याच्या पुढे खाच नसलेला, पाण्याचा ताण सहन करणारा आणि न लोळणारा वाण.
३) खोडव्यासाठी उत्तम. पाने मध्यम रूंद, सरळ व टोकदार, पानाच्या टोपणावर कूस नाही, पाचट सहज निघते.
४) चाबूक काणी आणि पिवळा पानाच्या रोगास प्रतिकारक, लालकूज आणि मर रोगास मध्यम प्रतिकारक. खोड कीड, कांडी कीड, शेंडे कीड आणि खवले किडीस कमी प्रमाणात बळी पडतो.
५) तुरा उशिरा आणि कमी प्रमाणात येतो. चोपण जमिनीत उत्तम उगवण आणि उत्पादन.
६) रसवंतीसाठी उत्तम आहे. सुरू, पूर्वहंगामी आणि आडसाली या हंगामासाठी शिफारस.
७) ऊस पाचट न काढता हिरवट-पिवळसर आणि पाचट काढल्यानंतर पांढरट हिरवा दिसतो.
------------------------------------
संपर्क ः डॉ.भरत रासकर,९९६०८०२०२८
(मध्यवर्ती ऊस संशोधन केंद्र, पाडेगाव, ता. फलटण, जि. सातारा)