तणांकडे आजवर आपण सर्वांनी एखाद्या शत्रूसारखे पाहिले आहे. त्यावर मात किंवा नियंत्रण कसे करायचे, यासाठीच बहुतांश बुद्धी खर्च केली आहे. मात्र, शाश्वत शेतीसाठी तणे अत्यंत महत्त्वाचे संसाधन ठरणार आहेत. या दृष्टिकोनातून विचार केल्यास अनेक फायदे आपल्याला दिसून येतील. गरज आहे ती केवळ तणांचा योग्य वापर करणारे तंत्र विकसित करण्याची...

जमिनीचा कस टिकविण्यासाठी सेंद्रिय पदार्थांचा जमिनीत वापर करणे गरजेचे आहे. त्यासाठी कंपोस्ट खत उपयुक्त ठरते. पारंपरिक पद्धतीपेक्षा थोड्या अधिक वेगवान पद्धतींविषयी माहिती घेऊ.
 
टोपली कंपोस्ट पद्धती ः
या पद्धतीमध्ये घरातील तसेच शेतातील टाकाऊ पदार्थ आणि द्विदल धान्याचा पालापाचोळा टोपलीत कुजू देतात. ही टोपली अर्धवट अवस्थेत बागेत गाडून ठेवल्यानंतर, त्यापासून सेंद्रिय खत मिळते.

बदलते हवामान आणि जमिनीचा कमी झालेला कस हे दोन्ही घटक पीक उत्पादनावर परिणाम करण्यासाठी कारणीभूत आहेत. संकरित जाती आणि पुरेसे पाणी उपलब्ध असल्यामुळे शेतकरी एकापेक्षा जास्त हंगामांमध्ये सलग पिके घेत आहेत. खते आणि पाण्याच्या अतिवापराने हजारो एकर जमिनी क्षारपड झाल्या आहेत. जमिनीचा कस टिकविण्यासाठी सेंद्रिय पदार्थांचा जमिनीत वापर करणे गरजेचे आहे. त्यासाठी कंपोस्ट खत उपयुक्त ठरते. ते बनवण्याच्या विविध पद्धतीविषयी माहिती घेऊ.
 

अन्नाच्या चवीबाबत सामाजिक धारणा मोजण्याची एक चाचणी आहे, त्याला ‘डबल ब्लाइंड टेस्ट’ असे म्हणतात. या चाचणीमध्ये एकाच स्वयंपाक्याला दोन वेगळ्या जाती दिल्या जातात. जातीचे नाव आधी सांगितले जात नाही. त्यानंतर एकच व्यक्ती एकाच प्रकारचे जिन्नस एकाच प्रमाणात वापरून एकाच पद्धतीने दोन्ही जातींपासून तोच पदार्थ तयार करतात. तो पदार्थ अनेक लोकांना खायला देतात. त्यांना त्या पदार्थांना गुण द्यायला सांगितले जाते. त्यामुळे चवीविषयीची धारणा प्रमाणित होऊन त्याचे तुलनात्मक गणित मांडता येते.
 

कार्यक्षम पीक उत्पादन तंत्रात जमीन पड ठेवणे किंवा विश्रांती देणे या क्रियेला महत्त्व आहे. मात्र, जमीन पड ठेवण्यापूर्वी त्यातील पिकांचे अवशेष, तणे तणनाशकाने मारण्याचे उल्लेख डॉ. राव यांच्या तणविज्ञान या पुस्तकामध्ये येतात. कारण त्यानंतर शून्य मशागतीवर पिके घेणे शक्य होते.

• स्थानिक नाव     ः फांद, फांजी, फांज, सांजवेल   
• शास्त्रीय नाव     ः Rivea hypocrateriformis
• कूळ     ः Convolvulaceae       
• इंग्रजी नाव     ः Midnapore Creeper,  Common Night Glory
• संस्कृत नाव     ः फांग       
• उपयोगी भाग     ः कोवळी पाने        
• उपलब्धीचा काळ     ः जुलै-सप्टेंबर    
• झाडाचा प्रकार     ः झुडूपवर्गीय वेली   
• अभिवृद्धी     ः बिया        
• वापर     ः भाजी, मुटकुळे

आढळ 

गेल्या आठवड्यात बऱ्याच भागांत अतिवृष्टीसारखी पावसाची स्थिती होती. यापूर्वीच्या पावसामुळे बागेत झालेले नुकसान किंवा त्यामुळे उद्भवलेल्या अडचणीतून बाहेर येण्यापूर्वी पुन्हा  पाऊस सुरू झाला. परिणामी द्राक्षबागेतील अडचणींमध्ये वाढ झाली आहे. सध्याच्या अडचणी आणि संभाव्य उपाययोजनांबाबत आजच्या लेखात माहिती घेत आहोत.

कुजेची समस्या 

• स्थानिक नाव ः बोंडारा        
• शास्त्रीय नाव ः Lagerstromea parviflora Roxb.        
• इंग्रजी नाव ः Small Flowered Crape Myrtle        
• कूळ ः Lythraceae       
• उपयोगी भाग ः कोवळी पाने   
• उपलब्धीचा काळ ः वर्षभर         
• प्रकार ः झाड       
• अभिवृद्धी ः बिया, शाकीय वाढ         
• वापर ः खाजवणाऱ्या भाजीत वापर

आढळ 

अनेक ठिकाणच्या जंगलात रस्त्याच्या कडेला बोंडाराची झाडे उगवतात. कोकण तसेच पश्चिम घाटातील पुणे, नाशिक, नगर, औरंगाबाद येथील जंगलातील डोंगरकपारीला ही झाडे आढळतात.

महाराष्ट्राच्या पश्‍चिम किनारपट्टीलगत 
 हवेच्या कमी दाबाचे क्षेत्र निर्माण झाले असून, तेथे चक्राकार वारे वहात आहेत. अरबी समुद्रावर पश्‍चिम किनापट्टीलगत तयार झालेले वादळ अरबी समुद्रात पश्‍चिमेस जाईल. त्यामुळे या वादळाचा फटका कोकणास बसणार नाही.

ओट पेरल्यापासून ते पूर्ण वाढ होईपर्यंत पिकास जास्तीत जास्त थंडीचा कालावधी मिळणे आवश्यक आहे. दुबार कापणी चांगली येण्यासाठी या पिकाची लागवड ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर यादरम्यान करावी. 

ओट हे तृणधान्य वर्गातील चारा पीक आहे. ओट हे काहीसे गहू पिकासारखेच दिसणारे, परंतु गव्हापेक्षा थोडे उंच वाढणारे महत्त्वाचे चारा पीक आहे. त्याचा वापर जनावरांना हिरवा चारा, वाळलेली वैरण, भुस्सा अथवा मुरघास म्हणूनसुद्धा केला जातो. दुभत्या जनावरांना चारा दिल्यास दुधाच्या प्रमाणात वाढ होते, शिवाय दुधातील स्निग्धांशाचे प्रमाणही वाढते. 

लागवडीचे तंत्र