शेतात वाढणाऱ्या निरनिराळ्या तणांमुळे अन्नद्रव्ये, पाणी, हवा, जागा व सूर्यप्रकाश इ. बाबतीत कापूस पिकासोबत स्पर्धा होऊन उत्पादनात घट येऊ शकते. तणांच्या अमर्यादित वाढीमुळे पिकांची पेरणी, पाणी देणे व आंतरमशागत अशा विविध कामांत अडथळा निर्माण होतो. विविध तणांमुळे कापूस पिकात ७४-८९ टक्क्यांपर्यंत घट येत असल्याचे विविध प्रयोगांचे निष्कर्ष आहेत. मागील दोन वर्षांत कापूस हंगामात झालेल्या सततच्या पावसामुळे तणांचा प्रादुर्भाव वाढला होता. परिणामी, तणनियंत्रणासाठी शेतकऱ्यांना खूप श्रम व पैसा खर्च करावा लागला. कापूस-तण स्पर्धेचा संवेदनशील कालावधी कापूस पिकात पीक, तण स्पर्धेचा संवेदनशील कालावधी २० ते ६० दिवसांपर्यंत असतो. या काळात तण नियंत्रण न केल्यास उत्पादनात लक्षणीय घट येते. या कालावधीनंतर पीक तणमुक्त ठेवले, तरी उत्पादनात झालेली घट भरून निघत नाही. कापूस लागवड करताना दोन ओळींतील जास्त अंतर व सुरुवातीची कापूस पिकाची होणारी हळूवार वाढ यामुळे पेरणीनंतर सुरुवातीच्या काळात तणांचा मोठा प्रादुर्भाव होतो. सुरुवातीच्या ९ आठवड्यांपर्यंत (६० दिवसापर्यंत) कपाशीचे पीक तणमुक्त ठेवणे गरजेचे असते. एकात्मिक तण व्यवस्थापन
तण प्रादुर्भाव कमी करण्याच्या पद्धती अ) प्रतिबंधात्मक उपाय या उपाययोजना तणे उगवण्यापूर्वी किंवा शेतात तणांचे अस्तित्व जाणवण्यापूर्वीच अवलंबल्या जाव्यात.
ब) निवारणात्मक उपाय तणांचा प्रादुर्भाव झाल्यानंतर त्यांचा बंदोबस्त करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या सर्व पद्धती या प्रकारात मोडतात.
रासायनिक तणनियंत्रण सध्या वाढलेली मजुरी आणि मजुरांची कमतरता या दोन्ही गोष्टींमुळे शेतकऱ्यांचा कल रासायनिक तण नियंत्रणाकडे वाढत आहे. कापूस पिकात उगवणपूर्व, तसेच उगवणपश्‍चात तणनाशकांचा वापर करता येतो. पेरणीच्या कामास अधिक प्राधान्य देत असल्याने उगवणपूर्व तणनाशकांचा वापर अल्प शेतकरी करतात. बहुतांश शेतकरी हे उगवणपश्‍चात तणनाशकांचा वापर करतात. यामागे कपाशीसारख्या अधिक कालावधीच्या पिकामध्ये वेळेवर मजुरांची उपलब्धता होत नाहीत. त्याच प्रमाणे सततच्या पावसानेही खुरपणी व डवरणी ही आंतरमशागतीची कामे करणे शक्य होत नाही. कापूस पिकात शिफारशीत उगवणपूर्व आणि उगवणपश्‍चात तणनाशकांचा योग्य वेळी व योग्य प्रमाणातच वापर करावा.
| तक्ता क्र.१ : रासायनिक तणनाशकाद्वारे कापूस पिकातील तणनियंत्रण | |||
| तणनाशकाचे सामान्य नाव | व्यापारी घटक मात्रा (किलो किंवा लिटर/हे.) | मात्रा प्रति १० लिटर पाणी | केव्हा व कसे वापरावे |
| पेंडीमेथॅलीन (३०% ई.सी.) | ३.३-५.० लिटर | ५०-७० मि.लि. | उगवणपूर्व, म्हणजेच पेरणीनंतर लगेच किंवा दुसऱ्या दिवशी जमिनीवर फवारावे. |
| पेंडीमेथॅलीन (३८.७ % सी.एस.) | १.५-१.७५ लिटर | २०-२५ मि.लि. | उगवणपूर्व, म्हणजेच पेरणीनंतर लगेच किंवा दुसऱ्या दिवशी जमिनीवर फवारावे. |
| डाययुरोन (८० डब्ल्यू.पी.) | १.२-२.० लिटर | २०-३० ग्रॅम | उगवणपूर्व म्हणजेच पेरणीनंतर लगेच किंवा दुसऱ्या दिवशी जमिनीवर फवारावे. |
| पायरीथियोब्याक सोडिअम (१०% ई.सी.) | ०.६२५-०.७५० लिटर | १२.५-१५ मि.लि. | उगवणपश्‍चात, उभ्या पिकात पीक २०-३० दिवसांचे असताना. फवारणीनंतर ५-१० दिवस डवरणी करू नये. |
| पायरीथियोब्याक सोडिअम (६% ईसी) + क्विझालोफोप इथाईल (४% ई.सी.) | १.०-१.२५ लिटर | २०-२५ मि.लि. | उगवणपश्‍चात, उभ्या पिकात पीक २०-३० दिवसांचे असताना. फवारणीनंतर ५-१० दिवस डवरणी करू नये. |
| क्विझालोफोप इथाईल (५% ई.सी.) | १.० लिटर | २० मि.लि. | उगवणपश्‍चात, उभ्या पिकात तृणवर्गीय तणे असल्यास, पीक ३०-४० दिवसांचे असताना फवारावे. फवारणीनंतर ५-१० दिवस डवरणी करू नये. द्रावणात प्रसारक द्रव्ये १० मि.लि. प्रति १० लिटर पाणी अवश्य टाकावे. |
| फिनोक्सीप्रॉफ इथाईल (९.३% डब्ल्यू./डब्ल्यू./ई.सी.) | ७५० मि.लि. | १५ मि.लि. | उगवणपश्‍चात, उभ्या पिकात तृण वर्गीय तणे असल्यास पीक ३०-४० दिवसांचे असताना फवारावे. फवारणीनंतर ५-१० दिवस डवरणी करू नये. द्रावणात प्रसारक द्रव्ये १० मिलि. प्रति १० लिटर पाण्यात अवश्य टाकावे. |
तणनाशके फवारताना घ्यावयाची काळजी
डॉ. संजय काकडे, ९८२२२३८७८०, (कापूस कृषी विद्यावेत्ता, कापूस संशोधन विभाग, डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.