डॉ.एन.एम.देशमुख, डॉ.आर.बी.क्षीरसागर
गवार हे अत्यंत महत्त्वाचे शेंगावर्गीय पीक आहे. गवार डिंक (Guar Gum) प्रक्रियेमधील गवार मील हे उपउत्पादन (Guar Meal) आहे. यामध्ये प्रति किलोग्रॅम सुमारे ४९० ग्रॅम प्रथिने असतात. उच्च प्रथिने असूनही, गवार मील हे कोंबडी खाद्यात (Poultry Feed) व्यावसायिक स्तरावर फारसे वापरले जात नाही. परंतु पशुखाद्यामध्ये (Animal Feed) याचा वापर वाढला आहे. गवारीमध्ये ट्रिप्सिन इनहिबिटर हा मुख्य पोषक विरोधी घटक आहे, तथापि, एन्झाईम्सच्या वापराने तसेच उष्ण प्रक्रियेने यामध्ये सुधारणा होऊ शकते. जगभरातील झालेल्या संशोधन आधारे कोंबडी खाद्यामध्ये गवार मीलचा समावेश करता येतो. गवार मीलचे पोषण हे कोंबडीच्या वजनाच्या १०० ग्रॅम / किलोपर्यंत प्रतिकूल आहाराशिवाय दिले जाऊ शकते. मात्र गवार मीलचे पोषण हे कोंबडी वजनाच्या १५० ग्रॅम / किलोपर्यंत हे हानिकारक ठरू शकते.
गवारी व्यापार आणि जागतिक उत्पादन :
१) दरवर्षी जागतिक स्तरावर गवार पिकाचे सुमारे १.० ते १.६ दशलक्ष टन उत्पादन होते. मॉन्सूनची परिस्थिती ही भारतातील गवार उत्पादनावर परिणाम करते. यामुळे गवार उत्पादनात मोठ्या प्रमाणात चढ-उतार होतात.
२) जागतिक उत्पादनापैकी सुमारे ८० टक्के उत्पादन भारतात होते. जगभरातील गवार आणि त्यापासून निर्माण होणाऱ्या इतर उत्पादनामध्ये भारत मोठा उत्पादक देश आहे. त्यानंतर पाकिस्तानचा वाटा सुमारे १५ टक्के आहे.
३) ब्राझील, चीन, सुदान, दक्षिण आफ्रिका, ऑस्ट्रेलिया आणि अमेरिकेतही चांगले उत्पादन होते. सध्या गवार उत्पादनांच्या किमती वाढत आहेत, त्यामुळे चीन आणि ऑस्ट्रेलिया मोठ्या प्रमाणावर गवार उत्पादन आणि लागवड वाढली आहे.
‘गवार मील'ची पोषकता :
१) विविध अभ्यास आधारे असे दिसून आले आहे की गवार मील मध्ये आर्द्रता ७.९ टक्के आहे. प्रथिने ५१.७ टक्के, चरबी ५.३ टक्के, राख ५.२ टक्के आणि तंतूमय घटकाचे प्रमाण ५.९ टक्के आहे. गवार मीलमध्ये प्रथिने, राख आणि फायबरचे प्रमाण जास्त आहे.
२) गवार मीलमध्ये खानिजांचे प्रमाण ः कॅल्शियम १.१३ टक्के, मॅग्नेशियम २.४५ टक्के, पोटॅशियम ०.९२ टक्के, फॉस्फरस ३.१ टक्के, लोह ११० पीपीएम, जस्त ३६ पीपीएम आणि मॅंगनीज १६ पीपीएम आढळते. गवार मीलमध्ये कॅल्शियम, मॅग्नेशियम आणि फॉस्फरसचे प्रमाण जास्त आहे.
कोंबडी खाद्यामध्ये गवार मीलचा वापर :
१) गवार मील एक उत्कृष्ट अत्यावश्यक अमिनो आम्लाचा स्रोत आहे. यामध्ये लाइसिन, ट्रिप्टोफॅन, आयसोल्युसीन व्हॅलिन आणि फेनिलॅलानिनची उच्च पातळी असते.
२) यातील अमिनो आम्लाचे प्रमाण हे कोंबड्यांसाठी उपयुक्त प्रथिनांचा स्त्रोत आहे.
३) विविध अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, कोंबडी खाद्यामध्ये गवार मील २.५ टक्के आणि ५ टक्के प्रमाणात सामावेश केला असेल तर ब्रॉयलरच्या वाढीच्या कार्यक्षमतेवर कोणताही नकारात्मक प्रभाव पडत नाही. तथापि, उच्च समावेश पातळी (७.५ टक्के आणि १० टक्के ) ही वाढीच्या कामगिरीवर आणि आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम करते.
४) गवार मील कोंबडी खाद्याचा चांगला घटक आहे. कारण यातील उच्च प्रथिने आणि उत्तम अमिनो आम्लाचे प्रमाण हे कोंबडीच्या वाढीची कार्यक्षमता सुधारण्यास मदत करते. तसेच रोगप्रतिकारक क्षमता सुधारण्यास मदत करते.
------------------------
संपर्क : डॉ.एन.एम.देशमुख, ८७८८१३६६४९
(अखिल भारतीय जोडणी प्रकल्प : नैसर्गिक लाख आणि डिंक तोडणी प्रक्रिया आणि मूल्यवर्धन,
अन्नतंत्र महाविद्यालय, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.
