Goat Farming : शेतकरी नियोजन - शेळीपालन

शेतकरी ः संतोष सोमोशी

गाव ः शिरोली खुर्द, ता.जुन्नर, जि. पुणे

एकूण शेळ्या ः ३० शेळ्या, २ बोकड

---

शिरोली खुर्द (जि. पुणे) येथे संतोष सोमोशी यांची ६ एकर शेती आहे. त्यामध्ये ऊस, सोयाबीन (Soybean) तसेच चारा पिकांची लागवड (Fodder Crop Cultivation) आहे. कृषिपूरक व्यवसाय (Agriculture Based Business) म्हणून २०१६ पासून त्यांनी शेळीपालनास (Goat Rearing) सुरुवात केली. राजस्थान येथून सोजत जातीच्या ४ शेळ्या आणि १०० लहान बोकड पिले आणून व्यवसायास सुरुवात केली. बोकड पिलांचे योग्य संगोपन केल्यानंतर अपेक्षित वजनाच्या बोकडांची ग्राहकांच्या मागणीनुसार विक्री केली. पुन्हा बोकडांची पिले खरेदी करून त्यांचे संगोपन अन् विक्री हे नियोजन सुरू होते. मात्र कोरोना काळात काही अडचणींमुळे यात व्यत्यय आला. त्यामुळे घरीच पैदास करण्याचे संतोष यांनी ठरविले. त्यानुसार सध्या शेळ्यांचे संगोपन (Goat Farming) करून पैदाशीपासून मिळालेल्या पिल्लांचे योग्य व्यवस्थापन करून विक्री केली जाते.

सध्या संतोष यांच्याकडे ३० शेळ्या आणि २ बोकड आहेत. योग्य व्यवस्थापनातून अपेक्षित वजन झाल्यानंतर बोकडांची विक्री केली जाते. गोठ्यातील दैनंदिन कामांमध्ये आई कृष्णाबाई आणि पत्नी कविता यांची मोठी मदत होते. असे संतोष यांनी सांगितले.

शेडची उभारणी ः

संगोपनासाठी ४३ बाय ३५ फुटांचा अर्धबंदिस्त आणि ३३ बाय ६० फुटांचा मुक्त संचार शेडची उभारणी केली आहे. शेळ्या आणि बोकडांच्या वयानुसार शेडमध्ये वेगवेगळे कप्पे केले आहेत. त्यात मोठे ३ कप्पे, मध्यम २ कप्पे आणि लहान २ कप्पे आहेत.

दैनंदिन व्यवस्थापन ः

सकाळी ८ वाजता शेळ्यांना बंदिस्त शेडमधून मुक्तसंचार शेडमध्ये सोडले जाते. त्या वेळी त्यांना गोळी पेंडचा खुराक दिला जातो. त्यानंतर शेडची स्वच्छता केली जाते. साधारण १० वाजता चारा आणि पाणी दिले जाते. पुन्हा शेळ्या आणि बोकड बंदिस्त शेडमध्ये बांधले जाते. साधारण ४ वाजता पुन्हा मुक्त संचार शेडमध्ये सोडले जाते.

खाद्य व्यवस्थापन ः

अपेक्षित वजन मिळविण्यासाठी खाद्य व्यवस्थापनावर विशेष भर दिला जातो. शेडमध्ये पुरेसे खाद्य उपलब्ध करून दिले जाते. चाऱ्यामध्ये कडबा, सुबाभूळ, मेथी घास तसेच सोयाबीन, हरभरा, तुरीचा भुस्सा यांचा उपलब्धतेनुसार वापर केला जातो. दररोज सकाळी खुराक दिला जातो.

वयानुसार वेगळे विभाग ः

मोठ्या शेळ्या आणि बोकडांमध्ये भांडण होऊन ते जखमी होण्याची शक्यता असते. तसेच मोठ्या वयाच्या शेळ्यांमुळे लहान पिलांना पुरेसे खाद्य मिळत नाही. त्यासाठी वयानुसार वेगवेगळे कप्पे केले आहेत. या कप्प्यात लहान-मोठ्या शेळ्या, बोकड अशी विभागणी केली आहे. विभागणी केल्यामुळे योग्य पद्धतीने खाद्य, पाणी आणि आरोग्य व्यवस्थापन तसेच लहान पिलांची देखरेख या बाबी करणे सोयीचे होते. लहान पिलांना पुरेसा आहार मिळाल्याने त्यांची वाढ चांगली होऊन वजन वाढण्यास मदत होते.

लसीकरणावर भर ः

- शेडमधील शेळ्या आणि बोकडांना वर्षभर वेगवेगळे प्रतिबंधात्मक लसीकरण केले जाते. यामध्ये सर्व लसीकरण हे पशुवैद्यकांच्या मार्गदर्शनाखाली केले जाते. प्रतिबंधात्मक लसीकरणामुळे लहान-मोठ्या शेळ्या आजारास बळी पडण्याची प्रमाण कमी होते.

- पीपीआर ही लस मे ते नोव्हेंबर दरम्यान, आंत्रविषारची लस मे महिन्यात, लाळ्या खुरकूतची मात्रा सप्टेंबरमध्ये आणि धनुर्वाताची लस डिसेंबर महिन्यात दिली जाते. तीन महिन्यांतून एकदा तोंडावाटे जंतनाशकाची मात्रा दिली जाते. ही मात्रा शेळी आणि बोकडाच्या वय आणि वजनानुसार ठरविली जाते. भूक वाढ आणि वजन वाढीसाठी टॉनिक दिले जाते. दैनंदिन आहारात मिनरल मिश्रण दिले जाते.

विक्री व्यवस्थापन ः

- व्यवसायाच्या सुरुवातीस पिले आणून त्यांची योग्य वाढ झाल्यानंतर विक्री करायचो. मात्र सध्या घरीच पैदास करून योग्य वाढ झाल्यानंतर शेळ्या आणि बोकडांची विक्री करतो.

- जन्मापासून साधारण १४ ते १५ महिन्यांमध्ये दोन दात आल्यानंतर बोकडांची विक्री केली जाते. विक्रीवेळी त्यांचे वजन सरासरी ५० किलो भरते. त्यास साधारण ४०० ते ४५० रुपये प्रतिकिलो दर मिळतो.

- वर्षभराच्या मांसासाठी ५ ते ६ महिन्यांच्या वजनांच्या बोकडांची विक्री केली जाते. या वयातील बोकडांचे साधारण वजन ३५ ते ४० किलो वजन भरते. ईदसारख्या सणांच्या काळात बोकडांना अधिक मागणी असते.

खाद्य, आरोग्य व्यवस्थापनावर भर देण्याची आवश्यकता ः

पशुधन संगोपनात पशुपालक शेडवर दिखाव्यासाठी अनावश्यक खर्च करतात. मात्र शेडची उभारणी शास्त्रीयदृष्ट्या योग्य असल्यास अतिरिक्त खर्च करण्याची आवश्यकता नसते. त्याऐवजी तो खर्च शेळ्यांच्या खाद्य, आरोग्यावर केल्यास व्यवसाय यशस्वी होण्यास मदत होते, असे संतोष सोमोशी यांनी सांगितले.

- संतोष सोमोशी, ९८५०६०२५९८

(शब्दांकन ः गणेश कोरे)