कमी खर्चातील मुक्त संचार गोठा

अन्न, वस्त्र व निवारा या तीन जशा मानवाच्या मुलभूत गरजा आहेत. त्याप्रमाणे अन्नाची आणि निवाऱ्याची गरज आपल्या पशुधनालाही (livestock) असते. या दोन गोष्टींचे योग्य व्यवस्थापन केल्यास बदलत्या वातावरणाचा जनावरांवरती अतिरिक्त ताण न येता, उत्पादनात (production) सातत्य टिकून राहते.

बंदिस्त गोठ्यातील अडचणींचा विचार करता, मुक्त संचार गोठा (loose housing) समोर येऊ लागला आहे. निवाऱ्याचा मुख्य हेतू, जनावरांचे ऊन, वारा व पाऊस यांपासून संरक्षण करणे हे असते. पण जेव्हा आपण मुक्त संचार गोठ्याचा (mukt sanchar)विचार करतो. तेव्हा जनावरे त्यांच्या मर्जीने गोठ्यातील चारा, पाणी आणि इतर गोष्टींचा उपभोग घेत असतात.

बरेचदा ग्रामीण भागात पशुपालक, स्थानिक परिस्थितीचा विचार करून, जनावरांच्या निवाऱ्याची सोय करत असतात. त्यामुळे आपल्या नजरेस जनावरांच्या गोठ्याचे अनेक प्रकार पाहण्यास मिळतात. यामध्ये घराच्या एका बाजूच्या पडवीला आडोसा घेऊन किंवा राहत्या घराच्या मागील बाजूस जनावरांच्या निवाऱ्याची सोय केली जाते.

जागेची अडचण नसल्यास आधीच्या गोठ्याचे सहजरित्या मुक्त गोठ्यामध्ये रुपांतर करता येते. मुक्त गोठा तयार करताना जास्तीचा खर्च येतो, असा खुप पशुपालकांचा गैरसमज आहे. पण वास्तविक पाहता, मुक्त संचार गोठा पद्धत तशी जुनीच पण नव्याने महत्त्व प्राप्त झालेली पद्धत आहे.

यासाठी तुमच्याकडील एकूण जागेपैकी एक तृतीयांश जागेवर गोठा बांधून उर्वरित जागा मोकळी सोडली जाते. या मोकळ्या जागेला चारही बाजूने कुंपण केले जाते. एका गायीला किंवा म्हशीला मुक्त संचार गोठ्यामध्ये साधारणपणे २०० चौरस मीटर जागा लागते. आपल्याकडील जागेची एकूण उपलब्धता पाहून गोठ्यातील जनावरांची संख्या ठरवावी. म्हणजे तुमच्याकडे २ गुंठा जागा असल्यास तुम्ही १० जनावरे मोकळी सोडू शकता.

धार काढण्याची वेळ वगळता, बाकी पूर्ण वेळ जनावरे मोकळी असतात. एका संशोधनानुसार असे दिसून आले आहेकी, मुक्त संचार गोठ्यात जनावरांच्या दूध उत्पादनात वाढ होते. कारण जनावरांवरील मानसिक ताण कमी झालेला असतो. मजुर उपलब्धतेची समस्या पाहता, कमी मजुरात उत्तम व्यवस्थापन करता येते.