Fodder Management : निकृष्ट चारा पौष्टिक कसा बनवाल?

महाराष्ट्रात दरवर्षी उन्हाळ्यात हिरव्या चाऱ्याची (Green Fodder) मोठ्या प्रमाणात टंचाई असते.बहुतांश भागात फेब्रुवारी ते जूनपर्यंत जनावरांच्या आहारात केवळ कोरड्या चाऱ्याचा जास्त प्रमाणात वापर केला जातो. त्यामुळे जनावरांच योग्य पोषण होत नाही.

उपलब्ध कोरड्या चाऱ्याची पचनीयता, पौष्टिकता, चव वाढवून त्याचा पशुआहारात (Animal Feed) वापर केल्यास निश्‍चितच कमी चाऱ्यात जनावरांच संगोपन करता येतं. कडबा, सोयाबीन भुसकट किंवा गुळी, गव्हाचं काड, भाताचा पेंडा, उसाच वाळलेलं पाचट यासारख्या  वाळल्या चाऱ्याचा निकृष्ट चाऱ्यामध्ये समावेश होतो.

हा चारा खाण्यास कठीण, तंतुमय पदार्थाचं प्रमाण जास्त असलेला तसच प्रथिनांच प्रमाण अतिशय कमी असणारा चारा असतो. या चाऱ्याला जनावरांना आवडेल अशी चवही नसते. याबरोबरच त्याची पचनीयता सुद्धा कमी असते.

अशा प्रकारच्या चाऱ्यातून जनावरांची पोषणतत्त्वांची शारीरिक गरज पूर्ण होत नाही. त्यामुळे पोषणतत्त्वांची गरज पूर्ण करण्यासाठी महागड्या पशुखाद्याचा जास्त प्रमाणात पशुआहारात वापर करावा लागतो. महागड्या पशुखाद्यामुळे उत्पादन खर्च वाढतो.

त्यामुळे उपलब्ध चाऱ्याची पचनीयता कशी वाढवायची याविषयी उदगीर येथील पशुवैद्यकीय महाविद्यालयातील डॉ. प्रफुल्लकुमार पाटील यांनी दिलेली माहिती पाहुया. 

जनावराला निकृष्ट चाऱ्यासोबत गूळ, मळी, मका, भरड यासारखे तात्काळ ऊर्जापुरवठा करणारे पदार्थ द्यावेत. 

यामुळे जनावरांच्या कोटीपोटातील तंतुमय पदार्थ पचनासाठी उपयोगी असणाऱ्या जीवाणूंची संख्या आणि त्यांची क्रियाशिलता वाढल्यामुळे निकृष्ट चाऱ्याची पचनीयता वाढते.

जनावरांच्या शरीरात नत्र व सल्फरची कमतरता असेल तर कोटीपोटातील पचनासाठी उपयुक्त जीवाणूंच्या क्रियाशीलतेला मर्यादा येतात त्यामुळे चाऱ्याचे पचन कमी होऊन जनावरं अशक्त होतात.

हे टाळण्यासाठी चारा टंचाईकाळात किंवा ज्या ज्या वेळी वाळल्या चाऱ्याचा पशुआहारात जास्त प्रमाणात वापर होत असेल, त्या वेळी जनावरांना योग्य मात्रेत नत्र व सल्फरयुक्त क्षार मिश्रण द्यावं.

हिरव्या चाऱ्याच्या अभावामुळे जनावरांमध्ये जीवनसत्त्व ‘अ' ची कमतरता दिसून येते. या कमतरतेमुळे डोळ्यातून नियमित पाणी येणं, रोगप्रतिकारशक्ती कमी होणं, सतत हगवण लागणं, डोळ्याचा पडदा पांढरा होणं, अंध वासरं जन्मणं अशा समस्या निर्माण होतात.

हे सर्व टाळण्यासाठी वाळल्या चाऱ्याचा पशुआहारात जास्त प्रमाणात वापर करतेवेळी दर पंधरा दिवसांतून एकदा जीवनसत्त्व ‘अ' युक्त द्रावण तोंडावाटे द्यावं किंवा जीवनसत्त्व ‘अ' च इंजेक्‍शन द्यावं.