जनावरांच्या आहारात द्या गुणवत्तापूर्ण चारा

चारापिकांची लागवड केल्यानंतर त्यांची ठरावीक स्थितीमध्ये,कालावधीमध्ये कापणी करून पशुआहारात वापर करणे गरजेचे आहे. चाऱ्याची लवकर कापणी केल्यास त्यामध्ये पाण्याचे प्रमाण जास्त राहाते, इतर पोषणतत्त्वांचे प्रमाण कमी असते. त्यामुळे असा चारा जनावरांना दिल्यानंतर जनावरांमध्ये दूध उत्पादन थोडेसे वाढलेले दिसेल परंतु दुधातील फॅट व इतर पोषणतत्त्वांचे प्रमाण कमी झालेले दिसेल. याबरोबरच जनावरांचे शेण पातळ होण्याची समस्या दिसते. याउलट चारा निबर झाल्यानंतर त्यामधील रसाचे प्रमाण कमी होऊन तंतुमय पदार्थाचे (लिग्नीनयुक्त) प्रमाण वाढते. तर इतर पोषणतत्वांचे प्रमाण कमी होते. अशा चाऱ्याची पचनक्षमता कमी असते. १) चाऱ्याची लवकर कापणी आणि उशिरा कापणी केल्यास अशा चाऱ्यामुळे जनावरांचे कुपोषण होत असते. याकरिता प्रत्येक चारापिकांची योग्य काळातच कापणी करावी. २) योग्यवेळी कापणी केल्यास चारा उत्पादन आणि चाऱ्याची प्रत उत्तम राहते. बहुवर्षीय चारापिकांमध्ये योग्य स्थितीत कापणी केल्यामुळे पुढील वाढ जलद होऊन चारा उत्पादन जास्त मिळते. ३) चाऱ्याची उशिरा कापणी केल्यास त्यातील तंतुमय पदार्थाचे प्रमाण वाढून पुढील वाढ खुंटते. उदा. धारवाड हायब्रीड नेपियर या चाऱ्याची कापणी ४५ ते ७० दिवसांच्या दरम्यान केल्यास पौष्टिकता चांगली असते व पुढे वाढही जलद होते. ४) चारापिकांची कापणी करताना चारापिकांचे केवळ पाने किंवा धाट येणार नाही तर संपूर्ण भाग येईल याची काळजी घ्यावी. चाऱ्याची केवळ पाने किंवा केवळ धाट आहारात वापरून जनावरांचे योग्य पोषण होणार नाही. ५) चारा कापणी करताना असताना त्याच्यासोबत शेतातील तण मिसळणार नाही याची काळजी घ्यावी. अन्यथा, जनावरांच्या आहारातून मिळणाऱ्या पोषणतत्त्वांच्या प्रमाणात घट होते. कारण तणामध्ये चाऱ्याएवढी पौष्टिकता आहे का नाही हे आपणास माहीत नसते. ६) संकरित नेपियर वर्गीय चारा पिकांची कापणी जमिनीलगत करावी. दशरथ सारख्या चाऱ्याची कापणी जमिनीपासून ३० ते ३५ सेंमीवर केल्यास फुटव्यांची संख्या वाढून उत्पादन जास्त मिळते. चारा खाऊ घालताना घ्यावयाची काळजी ः १) चारा रुचकर असावा. एकदम लहान/ बारीक कुट्टी करू नये. कुट्टीचा आकार १ ते २ इंच राहिल्यास जनावरांचे रवंथ उत्तम होऊन चारा व्यवस्थित पचतो. त्याबरोबरच दुधातील फॅटचे प्रमाण उत्तम राहण्यास मदत होते. २) चारा जशास तसा लांब धाटे न देता कुट्टी करून हिरवा व वाळलेला चारा एकत्र मिसळून द्यावा. यामुळे चाऱ्याचा अपव्यय टाळून पचनीयता वाढते. ३) जनावरांना चारा खाऊ घालताना जनावराचे शरीर वजन, शरीरवाढ, कार्यशिलता (बैलांमध्ये) लक्षात घेऊन चारा योग्य प्रमाणात द्यावा. ४) सरसकट सर्वांना समान चारा देऊ नये. जनावरांची वर्गवारी करून चारा दिल्यास जनावरांचे आरोग्य उत्तम राहून जास्तीचे उत्पादनही मिळते. अपव्यय टाळला जातो. ५) चारा खाण्यासाठी सर्व जनावरांना योग्य प्रमाणात जागा व चारा उपलब्ध करून द्यावा. ६) जनावरांना केवळ हिरवा चारा किंवा वाळलेला चारा न देता दोन्हींचे योग्य प्रमाणात मिश्रण द्यावे. जनावरांच्या आहारात द्विदल आणि एकदल चाऱ्याचा एकत्रित वापर करावा. ७) व्यवस्थित गव्हाण तयार करून चारा दिल्यास सर्व चारा खाल्ला जातो. ८) जनावरांना सतत चारा न देता दिवसातून केवळ २ ते ३ वेळा योग्य प्रमाणात चारा खाण्यास द्यावा. यामुळे रवंथ चांगले होऊन चाऱ्याची पचनीयता वाढते व पोषणतत्वांचा वाढीव उत्पादनासाठी उपयोग होतो. ९) चारा खाऊ घालण्याच्या वेळा ठराविक देवून त्यात अचानक बदल होणार नाही याची काळजी घ्यावी. १०) सतत केवळ एकाच प्रकारचा चारा न देता २ ते ३ चारा पिकांचे मिश्रण द्यावे, यामुळे आवश्यक सर्व पोषणतत्त्वे मिळायची शक्यता वाढते. ११) गव्हाणी नेहमी स्वच्छ करून नवीन चारा खाण्यास द्यावा. १२) शेण, लघवी, चिखल पडलेल्या चाऱ्या जनावरांच्या आहारात वापर करू नये. यामुळे एकतर वास आल्यामुळे जनावर चारा खाणार नाहीत तसेच अंतरपरोपजीवी प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता वाढते. १३) चारा गव्हाणीमध्ये टाकत असताना सर्व जनावरांना योग्य प्रमाणात चारा मिळतो का हे पाहावे. १४) भिजलेला चारा, पानांवर दव असणारा चारा जनावरांच्या आहारात वापर करू नये. अशा चाऱ्यावरील पाणी निघून गेल्यावर जनावरास खाण्यास द्यावा कारण ओला चारा जनावरे आवडीने खात नाहीत. १५) ओला, भिजलेल्या चाऱ्याची कुट्टी करून साठा करू नये. कारण यास कुबट वास येऊन हा चारा जनावर खात नाहीत. त्याचबरोबर अशा चाऱ्यामध्ये बुरशीची वाढ होऊ शकते. डॉ. प्रफुल्लकुमार पाटील, ८३२९७३५३१४ (पशुवैद्यकीय महाविद्यालय, उदगीर, जि. लातूर)