फळमाशी नियंत्रणासाठी रक्षक सापळा उपयुक्त

फळमाशी (fruit fly) ही एक हानीकारक कीड असून ती सर्व वेलवर्गीय पिकांपासून भाजीपाल्यापर्यंत सर्वच पिकांना हानी पोहोचवते. ही कीड आंबा, पेरू, चिकू, पेरू, बोर, द्राक्ष यासारख्या फळांचेही मोठ्या प्रमाणावर नुकसान करते.

फळमाशीच्या जीवनक्रमात अंडी, अळी, कोष आणि माशी या चार अवस्था असतात. ही माशी आकाराने घरमाशीएवढी असते. या माशीचे पंख तपकिरी रंगाचे असतात. छातीवर पिवळसर पोपटी रंगाचे अर्धगोलाकार पट्टे असतात. या माशीची अंडी सुमारे १ मि.मी. लांब असून रंगाने पांढरी असतात. कोष दोन्ही बाजूस निमुळते आणि रंगाने पिवळसर तांबूस असतात.

फळ माशीमुळे किडलेल्या फळाची पूर्ण वाढ होता ती गळून पडतात. ही गळून पडलेली फळे पूर्णपणे सडलेली असतात. आंबा पेरूची किडलेली फळे वरून दिसायला चांगली असली तरी त्यामध्ये अळ्या असून गराला एक प्रकारचा उग्र वास येतो.

फळ माशीची मादी तिच्या टोकदार अंडनलिकेच्या सहाय्याने फळांच्या सालीखाली छिद्रे पाडून अंडी घालते. या एका छिद्रात सुमारे पंधरा अंडी असू शकतात. एक मादी एका महिन्याच्या कालावधीमध्ये सुमारे २०० अंडी घालते. या अंड्यातून बाहेर पडलेल्या अळ्या फळातील गर खातात. काही वेळेस मादीने अंडी घालण्यासाठी पडलेल्या छिद्रातून फळामध्ये सुक्ष्मजंतूंचा शिरकाव होतो. त्यामुळे पूर्ण फळ सडून जाते.

फळ माशीच्या अनेक पिढ्या एका वर्षात होत असतात. फळमाशीमुळे फळभाज्यांचे ३० ते ६० टक्क्याहून जास्त नुकसान होते. या फळमाशीचे नियंत्रण रासायनिक किटकनाशके फवारून करणे अवघड जाते. कारण यांच्या अळ्या फळाच्या आत आणि कोष जमिनीत असतात.

या अडचणी लक्षात घेऊन विद्यापीठाने फळमाशांना आकर्षित करून मारण्यासाठी एक सापळा विकसित केला आहे. या सापळ्यामध्ये मिथाईल युजेनॉल किंवा क्यू-लुअर सारख्या रासायनिक द्रव्याचा वापर केला जातो.

ज्या ठिकाणी फळमाशांचा प्रादुर्भाव असतो, अशा ठिकाणी हा सापळा जमिनीपासून १ ते २ फूट राहील असा टांगावा. हा सापळा टांगता राहणे गरजेचे आहे. एक हेक्टर क्षेत्रासाठी साधारणपणे ४ सापळे लावावेत. या सापळ्यामध्ये फळमाशीचे नर ताबडतोड आकर्षिले जातात. या सापळ्यामुळे फळमाशीच्या नराचा बंदोबस्त होतो. या सापळ्यात ठेवलेले रसायन ६ ते ७ आठवडे चांगल्या प्रकारे चालते.