द्राक्ष फळछाटणीनंतरचे अन्नद्रव्य व्यवस्थापन

द्राक्ष वेलीची उत्पादकता ही प्रामुख्याने छाटणीच्या हंगामापासून केलेल्या अन्नद्रव्य आणि पाणी व्यवस्थापनावर अवलंबून असते. जून-जुलैमधील सुरू झालेल्या काडीच्या परिपक्वतेपासून ते फळछाटणीपर्यंत (सप्टेंबर- ऑक्टोंबर) द्राक्ष विभागामध्ये पाऊस असतो. वेलींवर पानांची संख्या अन्नद्रव्य साठवणीच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाची असते. याकरिता पाने सशक्त व निरोगी असणे गरजेचे आहे. ही पाने रोग व किडीच्या प्रादुर्भावापासून मुक्त असून, या पानांवर कोणत्याही अन्नद्रव्याची कमतरता दिसणार नाही, याकडे लक्ष देणे गरजेचे असेल. 

छाटणीपूर्ण  नियोजन

 सिंचन यंत्रणाची देखभाल माती व पाणी तपासणी करून घेणे.   बहुतांश ठिकाणी द्राक्षबागेत चुनखडीचे पाच टक्क्यांपेक्षा जास्त असून, जमिनीचा सामू ८ पेक्षा जास्त असल्याची समस्या दिसून येते. या परिस्थितीवर मात करण्याकरिता फळछाटणीपूर्वी एकरी ५० किलो सल्फर शेणखतामध्ये मिसळून द्यावे. चुनखडीचे प्रमाण अधिक असल्यास ही प्रक्रिया दोन ते तीन वर्षे करावी.   जर जमिनीमध्ये सोडियमचे प्रमाण अधिक असल्यास जिप्समचा वापर करावा. मात्र, अनेकवेळा सोडियमयुक्त जमिनीमध्ये चुनखडीचेही प्रमाण जास्त असते, अशा जमिनीमध्ये फक्त सल्फरचा वापर योग्य राहील.    ज्या बागेत जमिनीत चुनखडी व पाण्यात क्षारसुद्धा आहेत, अशा समस्येवर मात करण्यासाठी जमिनीची सुपीकता वाढवणे गरजेचे असेल. यासाठी हिरवळीची खते, कंपोस्ट खत, शेणखत, सल्फ्युरिक आम्ल, मोलॅसिस या पैकी योग्य घटकांचा वापर करावा. त्यामुळे सिंचनाच्या पाण्यासोबत सोडिअमचा निचरा होऊन जाईल.   जमिनीची सुपीकता वाढवण्यासाठी सेंद्रिय घटकांचा वापर फायदेशीर ठरले. खरड छाटणीपूर्वी १२ ते १५ दिवस आधी एकरी १० टन या प्रमाणात शेणखत/कंपोस्ट खत/हिरवळीच्या खतांचा वापर करावा.    देठ तपासणीचे अहवाल प्रामुख्याने सोडियम आणि क्लोरीनसारख्या समस्येमुळे देठ तपासणीच्या अहवालात वेलीत अन्नद्रव्याची उपलब्ध परिस्थिती कळेल. त्यानंतर निर्णय घेता येईल. छाटणीच्या टप्प्यामध्ये अन्नद्रव्यांच्या व्यवस्थापनासाठी मार्गदर्शक सूचना देण्यात येत आहेत. प्रत्येक बागेतील माती, पाणी आणि गतवर्षीच्या देठाच्या अहवालाप्रमाणे त्यात बदल होऊ शकतात. 

खतांची कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी...

 चुनखडीयुक्त जमिनीमध्ये कॅल्शिअमची कमतरता ही सामान्यपणे दिसत नाही. जर बागेतील जमिनीचा सामू अधिक व सोडिअम जास्त असल्यास कॅल्शिअमयुक्त खताची आवश्यकता नसते. जर काही कारणामुळे जमिनीमध्ये अनन्नद्रव्यांचे असंतुलन झाले असल्यास मण्यामध्ये अन्नद्रव्याची कमतरता दिसून येईल. तेव्हा पानांवर दोन ते तीन फवारण्या किंवा मणी सेटिंगपासून ६ ते ८ मि.मी. आकाराचे असेपर्यंत ०.३ ते ०.५ टक्के (कॅल्शिअम क्लोराईड किंवा कॅल्शिअम नायट्रेट) द्रावणात घड बुडवावेत. असे केल्यास समस्या दूर होऊ शकते.   छाटणीनंतर वेलीची वाढ होत असलेल्या अवस्थेत ४५ व्या दिवशी देठ तपासणी करून घ्यावी. यामध्ये अन्नद्रव्यांची कमतरता आढळून आल्यास हेक्टरी १०० किलो मॅग्नेशिअम सल्फेट चार वेळा विभागून द्यावे.     सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचा वापर हा देठ तपासणीनंतर पानांवरील फवारणीच्या माध्यमातून करावा. सरासरी सल्फेट फॉर्ममधील झिंक, मॅग्नेशिअम आणि फेरस हे घटक ०.२ ते ०.४ टक्के या प्रमाणात छाटणीच्या हंगामात तीन ते चार फवारण्या पुरेशा होतात.   बोरॉनचा वापर मात्र देठाच्या तपासणी अहवालानंतरच करावा.   नत्रयुक्त खतांची कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी अमोनिअम सल्फेट किंवा युरियाचा वापर विभागून ठिबकद्वारे करावा. यामुळे उपलब्ध अन्नद्रव्ये मुळांपर्यंत जाऊन वेलीस नत्राची उपलब्धता सहजरित्या होते. यामुळे नत्राचा होणारा ऱ्हास (हवेत किंवा निचऱ्याद्वारे होणारा) रोखता येतो.  चुनखडीचे प्रमाण अधिक असलेल्या जमिनीमध्ये वेलीस मॅग्नेशिअम आणि पालाश उचलून घेण्यात अडचणी येतात. विशेषतः ज्या बागेमध्ये वेलींवर घडांची संख्या अधिक ठेवली आहे, अशा बागेत घडाचा सुकवा (बंच स्टेम नेक्रॉसिस) ची समस्या उद्भवते. अशा बागेत विद्राव्य स्वरुपातील पालाश (उदा. सल्फेट ऑफ पोटॅश, पोटॅशिअम नायट्रेट इ. खते) मातीतून जमिनीत विभागून द्यावीत. सोबतच खरड छाटणी ते फळछाटणी या कालावधीत ३ ते ४ फवारणीद्वारे त्यांची पूर्तता करता येईल.   चुन्याचे प्रमाण अधिक असलेल्या जमिनीमध्ये लोहाची कमतरताही दिसून येते. लोहाची पूर्तता केल्यानंतर अल्प कालावधीतच त्याचे रूपांतर अविद्राव्य स्वरूपात होते. त्यामुळे वेलीला लोह उपलब्ध न झाल्याने आयर्न क्लोरोसिसची समस्या उद्भवते. अशावेळी मातीतून अनेकवेळा विभागून खत देण्यासोबतच फेरस सल्फेट २ ते ३ ग्रॅम प्रति लिटर या प्रमाणे दोन ते तीन फवारण्या पानांवर कराव्यात.  चिलेटेट फेरस इडीडीएचए ( Fe-EDDHA) मुळे लोहाची उपलब्धता चांगल्या प्रकारे होते. चिलेट( आवरण) मुळे लोहाची कार्बोनेट घटकांबरोबर प्रक्रिया होत नाही.      अशीच स्थिती झिंकबाबतही असते. झिंकमुळे झिंक हायड्रोक्साईड आणि झिंक कार्बोनेट असा साका तयार होऊन वेलीला उपलब्धता होत नाही. म्हणून झिंक सल्फेट या स्वस्त खताचा वापर अनेकवेळा विभागून करावा. (छाटणीच्या हंगामात एकरी १५ ते २० किलो पुरेसे होईल.) सोबत, झिंक सल्फेट १ ते २ ग्रॅम प्रति लिटर पाणी या प्रमाणे फवारणी करावी. चिलेटेड झिंक हे झिंक सल्फेटच्या तुलनेमध्ये पिकांना अधिक काळ उपलब्ध होते.   द्राक्ष काढणीनंतर वेलीस अन्नद्रव्यांची पूर्तता करण्यासाठी खते देणे आवश्यक असते. यामुळे पाने हिरवीगार राहून वेलीवर टिकून राहतात. प्रकाश संश्लेषणातून वेलीमध्ये कर्बोदकांची व अन्य अन्नद्रव्यांची साठवण होण्यास मदत होते. ही अन्नद्रव्ये पुढील हंगामासाठी उपयुक्त ठरतात. या काळात एकूण वर्षाच्या खताच्या १० टक्के खते द्यावीत.

 : डॉ. अजयकुमार उपाध्याय, २०-२६९५६०४०, (राष्ट्रीय द्राक्ष संशोधन केंद्र, मांजरी, जि. पुणे, महाराष्ट्र)