जिवाणू खतामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते. पीक उत्पादनक्षमतेत वाढ होते. मुळांच्या संख्येत व लांबीमध्ये भरपूर वाढ होते. द्रवरूप जिवाणू खते व्हेंच्युरी व खताच्या टाकीद्वारे ठिबक सिंचनातून पिकास देता येतात. जमिनीचे आरोग्य टिकविण्यासाठी रासायनिक व सेंद्रिय खतांसोबत जिवाणू खतांचा वापर महत्त्वाचा ठरतो. द्रवरूप जिवाणू खते वापरण्यास व हाताळण्यास सोपी असतात. बियाणे तसेच जमिनीमध्ये उपयुक्त जिवाणूंची जगण्याची चांगली क्षमता असते. जिवाणूंची संख्या १२ ते २४ महिन्यापर्यंत सतत स्थिर राखली जाते. जिवाणू खतामुळे मुळांच्या संख्येत व लांबीमध्ये भरपूर वाढ झाल्यामुळे जमिनीत मुख्य खोडापासून दूरवर आणि खोलवर असणारे अन्नद्रव्य, पाणी पिकास उपलब्ध होते. जिवाणू खतांचा पूरकखते म्हणून वापर केल्यास रासायनिक खतांवरील (नत्र व स्फुरद) शिफारस केलेल्या मात्रेपेक्षा २५ टक्के बचत होते. जमिनीत प्रतिजैविके सोडल्यामुळे पिकांची रोग व कीड प्रतिकार शक्ती वाढते. जिवाणू खतातील जिवाणू पिकाच्या वाढीसाठी आवश्‍यक पदार्थाची (उदा. जीब्रेलीन, जीवनसत्त्व ब-१२, बायोटीन, इंडोल ॲसिटिक ॲसिड) निर्मिती करतात. बियाण्याच्या उगवणीवर व वाढीवर चांगला परिणाम होऊन उत्पादन वाढीस मदत होते. पीक उत्पादन १५ ते ३० टक्यांपर्यंत वाढते. धान्याचा दर्जा सुधारतो. द्रवरूप जिवाणू खते वापरावयाच्या पद्धती बियाण्यास अंतरक्षीकरण
रोपांच्या मुळावर अंतरक्षीकरण
मातीत मिसळणे एक एकरासाठी प्रत्येकी २०० मिलि द्रवरूप जिवाणूखत ४०० किलो शेणखत किंवा गांडूळखत किंवा ओलसर मातीत मिसळावे. हे मिश्रण झाडाखाली ५० टक्के ओलावा राहण्यासाठी रात्रभर ठेवावे.पेरणी अगोदर सरी मध्ये टाकून झाकावे किंवा हे मिश्रण जमिनीत पाणी देण्याअगोदर मिसळावे. ठिबक सिंचनाद्वारे वापर नत्र स्थिरीकरण करणारे, स्फुरद विरघळविणारे आणि पालाश विरघळविणारे आणि वहन करणारे द्रवरूप जिवाणू खत (बायोएनपीके)२००० मिलि प्रति एकरासाठी पाण्याच्या स्त्रोतामध्ये मिसळून ठिबक सिंचनाद्वारे ऊस, केळी, कापूस, आले व हळद इत्यादी पिकांना द्यावे. पिकाच्या मुळाभोवती देणे एक एकरासाठी प्रत्येकी १००० मिलि जिवाणू खत प्रति २०० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी यंत्राच्या साहाय्याने रोपाच्याजवळ सकाळी किंवा संध्याकाळी फवारावीत. ऊस,बटाटा व हळद बेण्यावर अंतरक्षीकरण प्रति एकर ऊस, बटाटा व हळद बेण्यासाठी प्रत्येकी ५०० मिलि ॲसेटोबॅक्‍टर / ॲझोटोबॅक्‍टर व स्फुरद विरघळविणारे जिवाणू खत प्रति ५०० लिटर पाण्यात द्रावण तयार करून लागवडीपूर्वी अर्धा तास बेणे बुडवून लागवड करावी. नत्र स्थिर करणारे जिवाणू रायझोबियम
ॲझोटोबॅक्‍टर
अझोस्पिरीलम
ॲसेटोबॅक्‍टर
स्फुरद विरघळविणारे जिवाणू
- डॉ. अनिल धमक ९४२००३३०४६ (मृदविज्ञान व कृषी रसायनशास्त्र विभाग, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.