चारा कुट्टी यंत्रामध्ये सेंन्सरचा वापर

सुजित यमगर

चारा कुट्टी यंत्राचा (Fodder Cutting Machine) वापर करताना दुर्लक्षामुळे काहीवेळा अपघात (Fodder Cutting Machine Accident) घडतात. यामध्ये प्रामुख्याने हात रोलरमध्ये अडकणे, सैल कपडे गिअर आणि बेल्टमध्ये अडकणे, अचानक प्राइम मुव्हर गतीमध्ये अचानक वाढ असे अपघात दिसून आले आहेत. हे लक्षात घेऊन भारतीय कृषी संशोधन संस्थेतील तज्ज्ञांनी चारा कुट्टी यंत्रासाठी सेन्सर (Sensor Use In Fodder Cutting Machine) आधारित इशारा प्रणाली विकसित केले.

चारा कुट्टी यंत्र वापरताना होणाऱ्या अपघाताबाबत अभ्यास करताना असे दिसून आले की, फीडिंग रोलर्स तसेच ब्लेड कटिंग धोकादायक आहेत. चारा यंत्रामध्ये टाकताना आणि त्याची ब्लेडद्वारे कापणी करताना होणारी जखम टाळण्यासाठी सुरक्षा उपाय योजना करणे महत्त्वाचे आहे. दुखापत टाळण्यासाठी फ्लायव्हील लॉकिंग व्यवस्था तसेच एखाद्या व्यक्तीचा हात फीडिंग रोलर्सच्या अगदी जवळ आल्यावर त्याला सावध करण्यासाठी सूचना देणारी यंत्रणा विकसित करण्यात आली आहे.

सेरेटेड रोलर ः

- फीड रोलरच्या आधी सेरेटेड लाकडी रोलर बसविण्यात आला आहे. हा ऑपरेटरला सूचना देतो की, त्याचा हात धोकादायक क्षेत्राच्या जवळ आहे. यंत्रामध्ये चारा टाकताना ऑपरेटरची बोटे सेरेटेड रोलरला स्पर्श करताच,ऑपरेटरला धोक्याची पूर्व सूचना मिळते.

ब्लेड गार्ड ः

- ब्लेड गार्ड सौम्य स्टील शीट आणि स्टीलच्या रॉडपासून बनविलेले आहे.याला चारा कटर ब्लेड प्रमाणे वक्रता दिली जाते. एमएस रॉड त्याच्या शेवटी दोन लूपमध्ये वाकलेला आहे, जो ब्लेड-माउंटिंग बोल्टशी जुळतो.

- ब्लेड गार्डचे एक टोक रॉडला चिकटलेले असते आणि दुसरे टोक फ्लाय नटने फ्लाय व्हीलला घट्ट केले जाते. ब्लेड धारदार करताना, फ्लाय नट उघडून कव्हर अन-फ्लॅप केले जाऊ शकते. ब्लेड गार्ड ब्लेडला झाकून ठेवते आणि हात,पायांच्या दुखापतींना प्रतिबंध करते.

फ्लाय व्हील ः

- हे स्प्रिंग-लोडेड सुरक्षा उपकरण आहे. ते वापरात नसताना चारा-कटर फ्लाय व्हील लॉक करते. हे लॉक कटिंग हेडच्या विद्यमान बोल्टवर चाफ कटर स्टँडवर निश्चित केले जाऊ शकते. लॉकिंगसाठी फ्लाय व्हीलवर छिद्र पाडले जाते. फ्लाय व्हील लॉक करण्यासाठी, हँडल दाबले जाते आणि घड्याळाच्या दिशेने फिरवले जाते. लॉक आणि अनलॉक अशी सुरक्षा यामध्ये दिलेली आहे.

पीआयआर सेंन्सरचे तत्त्व ः

१) निष्क्रीय इन्फ्रारेड सेन्सर शरीरातून किंवा पृष्ठभागावरून निघणाऱ्या इन्फ्रारेड लहरी शोधण्याच्या तत्त्वावर कार्य करतो. सामान्यतः ते मोशन डिटेक्शन डिव्हाईस म्हणून वापरले जातात. यात पायरोइलेक्ट्रिक सेंन्सरचा समावेश आहे. जो निष्क्रिय पद्धतीने इन्फ्रारेड रेडिएशनचे विविध स्तर शोधण्यात सक्षम आहे. तो त्याच्या सभोवतालच्या परिसरातून मानवी किंवा प्राणी विकिरण शोधू शकतो. २) हे मानवी इन्फ्रारेड रेडिएशनला इलेक्ट्रिक सिग्नलमध्ये रूपांतरित करते, जे सेंन्सरमध्ये उपस्थित असलेल्या दोन स्लॉटमधील सकारात्मक चार्ज फरक प्रेरित करते. सेन्सर रेंजमधून संबंधित भाग निघून गेल्याने दोन स्लॉट्समध्ये नकारात्मक चार्ज तयार होतो.

३) चारा कुट्टी यंत्रणा चालवताना बोटे कापली जाण्याचा धोका असतो, त्यामुळे जखम होण्याचा धोका असतो. दुखापती टाळण्यासाठी पीआयआर सेन्सर आधारित यंत्रणा योग्य ठरते.

४) पीआयआर सेन्सर सिस्टीम फीडिंग ट्रेडवर २५ ते ३० सेंटीमीटरवर आणि फीड रोलर्सपासून काही अंतरावर बसवले जाते. हाताने सुरक्षितता मर्यादा ओलांडताच, पीआयआर सेन्सर उत्सर्जित रेडिएशन ओळखतो आणि बीपिंग आवाज निर्माण करतो. यंत्रणेतून एलईडीमधून प्रकाश उत्सर्जित होतो.

संपर्क ः सुजित यमगर,९७३०७६४४७७

(पीएच.डी संशोधक,कृषी अभियांत्रिकी, शेती शक्ती आणि उपकरणे विभाग, भारतीय कृषी संशोधन संस्था, नवी दिल्ली)