खवा हा दुग्धजन्य पदार्थ आपल्या देशात लोकप्रिय असून निरनिरळ्या भागात खव्यापासून विविध पदार्थ बनविले जातात. खवा तयार करण्यासाठी गायीचे, म्हशीचे किंवा संमिश्र दूध वापरले जाते. मात्र म्हशीच्या दुधापासून मिळालेल्या खव्यात उताऱ्याचे प्रमाण जास्त असते. तसेच त्यापासून इतर दुग्धजन्य पदार्थाची निर्मिती करणेही सोयीचे जाते, म्हणून खवा (khoa) निर्मितीसाठी म्हशीच्या दुधाला (buffalo milk) प्राधान्य दिले जाते.
हेही वाचा- पूर्ण दूध काढा सात मिनिटातच
खवा तयार करण्यासाठी दुधाला कढईत तापविले जाते. साधारपणे १०० अंश सेल्सियसच्या वर तापमानाला दूध उकळायला (milk boiling) लागते. दूध उकळण्यास सुरुवात झाल्यावर दुधातील पाणी वाफेच्या रुपात निघून जाते. दूध उकळत असताना ते सतत ढवळत असणे गरजेचे आहे, अन्यथा ते कढईच्या बुडाला चिकटून लागण्याची दाट शक्यता असते. उकळणारे दूध आटवून घट्ट होत जाते. शेवटी ते सराट्याने हलवताना आपोआपच कढईचा पृष्ठभाग सोडू लागते. या अवस्थेतला पॅॅट फॉर्मेशन स्टेज (Pat Formation Stage) म्हणतात. अशा अवस्थेला फ्लेम मंद आचेवर ठेऊन दूध ओरीजनल दुधाच्या एक पंचमांश (1/5 th) झाल्यावर खवा (khao) तयार झाला असे समजावे. साधारणपणे गायीच्या एका लिटर दुधापासून १८० ते १९० ग्रॅम आणि म्हशीच्या दुधापासून २२० ते २३० ग्रॅम खव्याचा उतारा मिळतो. खव्यात असणाऱ्या एकूण पाण्याच्या प्रमाणावरून त्याचे तीन प्रकार पडतात- धाप (dhap) , पिंडी (pindi) आणि दाणेदार (danedar) खवा.
धाप खवा- या प्रकारचा खवा तयार होताना सुरूवातीला कणीदार आणि मऊ घट्ट गोळा तयार होतो. या खव्यात पाण्याचे प्रमाण ३७ ते ४४ टक्क्यांपर्यत असते. या खव्याचा उतारा देखील जास्त मिळतो. धाप खव्याला कच्चा खवा सुद्धा म्हटलं जाते. पाणी अधिक असल्यामुळे या खव्यात इतर कोरडे पदार्थ जसे मैदा, रवा यांसारखे पदार्थ लवकर मिसळू शकतात. धाप खव्यापासून चांगल्या दर्जाचा पेढा व बर्फी तयार होते.
दानेदार खवा- तयार करताना शेवटच्या टप्प्यात साधारणतः ०.१ टक्के सायट्रिक आम्ल टाकल्यास तो अधिक कणीदार बनतो आणि कणांचा आकार मोठा होतो. त्यास दाणेदार खवा म्हणतात. दानदार खव्यात सरासरी ३५-४० टक्के आर्द्रता असते. हा खवा कलाकंद, मिल्क केक सारखे पदार्थ बनविण्यास उपयुक्त आहे.
पिंडी : सायट्रिक आम्लाचा वापर न करता खवा तयार केल्यास आर्द्रता आणखी कमी होऊन तो अधिक घट्ट बनतो. या खव्यात साधारणत ३१-३३ टक्के आर्द्रता असुन तो बांधीव, एकजीव आणि मऊ होतो.
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.