‘कडकनाथ’ कुक्कुटपालनात निर्माण केल्या नावीन्यपूर्ण वाटा

आडगाव (नाशिक) येथील संदीप सोनवणे यांचा १०० पक्ष्यांपासून सुरू झालेला कडकनाथ कोंबडीपालनाचा व्यवसाय २० हजार पक्ष्यांपर्यंत पोचला आहे. केवळ अंडी, चिकन विक्रीवर न थांबता त्यांनी विविध प्रक्रियायुक्त व मूल्यवर्धित उत्पादने विकसित केली. पारंपरिक स्टोअर्ससह ई कॉमर्स व्यासपीठांचा योग्य वापर,  व्यावसायिकता आणि नावीन्यपूर्ण संकल्पना यातून कडकनाथ कोंबडी व्यवसायाला  नवी ओळख मिळवून दिली आहे. ळचे लोहणेर (ता. देवळा) येथील रहिवासी असलेले संदीप सोनवणे हे वयाच्या १८ व्या वर्षी १९९१ मध्ये नाशिकला आले. वडिलांच्या अपघाती निधनामुळे कमी वयातच कुटुंबाची जबाबदारी त्यांच्यावर आली. रोजगाराची मिळेल ती संधी आपली मानली. अगदी उदरनिर्वाहासाठी रिक्षाही चालवली. २००४ मध्ये बांधकाम व्यवसायात हात घातला. त्यात यश येत गेले. मात्र शेतकरी कुटुंबातील असल्याने शेती व पूरक उद्योगाची आवड होतीच. दरम्यान २०१३ मध्ये तत्कालीन विशेष पोलिस महानिरीक्षक प्रवीण साळुंके यांच्या निवासस्थानी संदीप यांनी कडकनाथ पक्षी पहिला. त्याच्या अंडी व मांस यामध्ये औषधी गुणधर्म असल्याने त्याविषयी कुतूहल निर्माण झाले. जिज्ञासू वृत्तीने सखोल माहिती इंटरनेटवरून मिळविली. या पक्ष्यांचा मूळ अधिवास असलेल्या झबुआ (मध्य प्रदेश) येथे भेट देऊन माहिती घेतली. अभ्यासातून पुढे हा व्यवसाय करण्याचे त्यांनी ठरविले. २०१५ मध्ये सुमारे २ लाख रुपये गुंतवणूक करत छोटे शेड व १०० पक्ष्यांपासून सुरुवात केली. अन् आज त्यांच्याकडे २० हजार कडकनाथ पक्षी आहेत. गुणवत्तेसाठी कामकाजात सातत्यपूर्ण बदल अन्य पोल्ट्री व्यवसायापेक्षा कडकनाथ कोंबडी पालन हा व्यवसाय उत्पादन खर्च, मेहनत व उत्पादन या अंगाने वेगळा आहे. पक्ष्यांची पिले आणल्यानंतर पुढे साधारण सहा महिन्यांनंतर अंडी उत्पादन सुरू झाले. या अंड्यातील उपलब्ध घटक तपासण्यासाठी अंडी प्रयोगशाळेत पाठवली. मात्र तपासणीत काही घटक कमी निघाल्याने गांभीर्याने त्याची कारणे शोधली. तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानुसार खाद्यनिर्मितीत सोयाबीन, फिशमिल, मका यांसह खनिजे अशी विविध १८ नैसर्गिक घटक मिसळून खाद्य तयार करून दिले. नंतर पुन्हा अंडी प्रयोगशाळेत तपासली असता अपेक्षित घटक उपलब्ध असल्याचे दिसून आले. यातून त्यांचा आत्मविश्‍वास वाढला. आव्हान स्वीकारून यशस्वी मार्केटिंग  ब्रॉयलर अंडीच्या तुलनेत कडकनाथ अंड्यांचा दर अधिक आहे. परिणामी, ग्राहकांची मागणी कमी राहत असल्याने अंडी विक्रीमध्ये अनेक अडचणी आल्या. मात्र संदीप यांनी अनेक ग्राहकांना सॅम्पल अंडी देऊन यांचे महत्त्व पटवून दिले. विक्रीसाठी मार्केटिंगची खास यंत्रणा उभारली. त्यातून प्रामुख्याने मुंबई शहरात ग्राहकांचे जाळे विणले गेले. हीच बाब त्यांच्यासाठी मोठी जमेची ठरली. मागणी व वेळेवर पुरवठा होऊ लागल्याने ग्राहकांनी त्यास पसंती दिली. पुढे नाशिक व मुंबई येथे स्वतंत्र विक्री दालने उभारली. यासह ‘ई-कॉमर्स’ पद्धतीचाही अवलंब ते करू लागले. त्यातून विक्री हळूहळू वाढत गेली. टिकवणक्षमतेच्या समस्येवर संशोधनातून मात  कडकनाथ अंड्याची टिकवणक्षमता अवघी ७ दिवस आहे. यात प्रामुख्याने हिवाळा व पावसाळा वगळता उन्हाळ्यात मागणी कमी होते. त्यामुळे उन्हाळ्यात शिल्लक राहणाऱ्या प्रति दिन सुमारे २ हजार अंड्यांचे करायचे काय, हा प्रश्‍नच होता. यावर सलग सहा महिने संशोधन करत अंड्यापासून भुकटी निर्मितीचा प्रयोगही केला. भुकटीची साठवणक्षमता योग्य वातावरणात ६ महिन्यांपर्यंत आहे. यामुळे उन्हाळ्यातील शिल्लक राहणाऱ्या अंड्यांची समस्या व जोखीम कमी झाली. हा प्रयोग सिद्ध झाल्यानंतर आणखी प्रक्रिया उत्पादनांची मालिका नावारूपाला आणली. नावीन्यपूर्ण प्रक्रिया उत्पादनांची शृंखला 

ई-कॉमर्स व्यासपीठावर विक्री 

बदलत्या बाजारपेठेमध्ये आकर्षक ब्रँडिंग 

कडकनाथ कोंबडीपालनाची तुलना  

टीप ः कमी उत्पादन आणि अधिक आरोग्यवर्धक यामुळे अंड्यांची किंमत वाढते.  व्यवसायाची ठळक वैशिष्ट्ये

व्यवसायातून समाजाप्रति उत्तरदायित्व  मागील वर्षी सांगली व कोल्हापूर जिल्ह्यांतील महापूर आपत्तीत सेवा बजावणाऱ्या पोलिस, सैनिक व मदतनिसांसाठी ३० हजार उकडलेली कडकनाथ अंडी पाठवली होती. अशा प्रकारे सामाजिक बांधीलकी जपणारे छोटेमोठे उपक्रम राबवण्यात ते सतत पुढे असतात. कुशल मनुष्यबळाच्या आधारे नियोजनबद्ध कामकाज 

‘कडकनाथ’नावाने मिळवला ट्रेडमार्क  कडकनाथ पक्षिपालनाचा हा व्यवसाय ‘कडकनाथ ॲग्रो वर्ल्ड’ या नावाने नोंदणीकृत केला आहे. यासह त्यांनी २०१८ मध्ये ‘कडकनाथ’ या नावानेच ट्रेडमार्क मिळवला आहे. नावाचे अधिकार मिळवीत कायदेशीर बाबी पूर्ण केल्याचे ते सांगतात. अंड्यावर ट्रेडमार्क शिक्का  सध्या बाजारात ग्राहकांना कडकनाथ अंड्याचे आकर्षण आहे. या पार्श्वभूमीवर ग्राहकांना अस्सल कडकनाथ अंडी मिळावी, बनावट विक्री रोखण्याच्या उद्देशाने प्रत्येक अंड्यावर ‘ट्रेडमार्क’चा शिक्का मारला जातो. यामुळे ग्राहकांची फसवणूक  टळते. व्यवसायात गुणवत्तेसह पारदर्शकता जपणे शक्य होते. एकात्मिक पद्धतीने व्यावसायिक विस्तार  व्यवसायाचा एकांगी विचार न करता संदीप यांनी ‘पक्षिनिर्मितीपासून प्रक्रिया व विक्री व्यवस्थेचा एकात्मिक विचार केला आहे. त्यांच्याकडे सुविधांयुक्त पक्षगिृहे, खाद्यनिर्मिती व प्रक्रिया युनिट असा एकाच छताखाली आहे. हा उद्योग आडगाव (नाशिक) येथे एकूण साडेसहा एकर क्षेत्रावर संपूर्ण विस्तारला आहे. सर्व सुविधांयुक्त पक्षिगृहे

स्वयंचलित फीड मील

अत्याधुनिक हॅचरी 

ब्रूडिंग विभाग 

अंडी भुकटीनिर्मिती युनिट   अंड्यावर प्रक्रिया करून त्याची भुकटी केली जाते. या युनिटची क्षमता प्रति तास १ हजार अंडी प्रक्रिया करण्याची आहे. उत्पादने विकसनासाठी सातत्यपूर्ण संशोधन

महिला संचलित सुसज्ज दालने  नाशिक व मुंबईमध्ये विक्री दालनात सर्व कामकाज महिलांच्या माध्यमातून होते. ज्यामध्ये विक्री, व्यवहार, थेट होम डिलिव्हरी अशी सर्व कामे महिलाच बघतात. यासाठी आकर्षक बाईक डिझाइन केली असून, गणवेशापासून सर्व व्यावसायिक आखणी केली आहे. यातून २२ महिलांना रोजगार मिळाला असून, महिला सबलीकरणाबरोबरच व्यवसायाला बळकटी मिळत आहे.  संपर्क : संदीप सोनवणे, ९८२२०१२९९४